Sunce je najjači priridni izvor ultravioletnog (UV) zračenja iako samo 5% njegove energije koja dospije do površine Zemlje pripada UV spektru. UV zračenje obuhvata dio nejonizujućeg zračenja sa talasnim dužinama (λ) od 100 do 400 nm (nano metara). To je nevidljivi deo spektra koji se graniči sa mekim X-zračenjem i sa vidljivom svetlošću. To što je UV zračenje nevidljivo čini ga posebno opasnim za zdravlje.
UV zračenje u malim dozama ima pozitivno dejstvo na ljudski organizam i neophodno je u proizvodnji vitamina D. UV zračenja se koriste i u prevenciji i terapiji nekih patoloških stanja, kao što su rahitis, psorijaza, ekcem itd. Naravno da se ovi načini liječenja primjenjuju pod nadzorom ljekara koji vrši kliničku procjenu.
Produženo izlaganje sunčevom UV zračenju može da dovede do akutnih i hroničnih zdravstvenih efekata na koži, oku i imunom sistemu. Opekotine su najpoznatiji akutni efekat prekomjernog izlaganja UV zračenju. Dugotrajno UV zračenje izaziva degenerativne promjene u ćelijama kože, fibroznog tkiva i krvnih sudova, što dovodi do prijevremenog starenja kože, fotodermatoza i keratoza. Drugi dugoročni efekat je inflamatorna reakcija oka. U najtežim slučajevima može da dođe do raka kože i katarakte.
Zašto su važni ovi podaci? Svake godine se dijagnostikuje između 2 i 3 miliona nemelanomskih karcinoma kože. Oni rijetko fatalno završavaju i mogu se hirurški ukloniti. Godišnje se dijagnostikuje oko 130.000 malignih melanoma na globalnom nivou, tako da oni značajno doprinose stopi mortaliteta. Procjenjuje se da je melanom i druge vrste karcinoma kože uzrok 66 000 smrtnih slučajeva godišnje.
Prema procjenama SZO, od 12 do 15 miliona ljudi širom svijeta godišnje oslijepi od katarakte, od čega i do 20 % može biti prouzrokovano UV zračenjem. Osim toga, sve više dokaza sugeriše da nivoi UV zračenja u životnoj sredini potiskuju ćelijski-posredovan imunitet i time povećaju rizik od infektivnih bolesti i ograničavaju efikasnost vakcinacije.
U odnosu na biološke efekte, spektar UV radijacije je podijeljen na tri područja:
- UV A 400 – 315 nm – bliska, dugotalasna zračenja – područje „crne svijetlosti“
- UV B 315 – 280 nm – srednjetalasna zračenja – područje eritema kože
UV C ˂ 280 nm – daleka, kratkotalasna zračenja – germicidno područje
UV-A zračenje čini oko 98% od ukupnog solarnog UV zračenja koje stiže do Zemljine površine. Prema svom dejstvu ono je najmanje štetno za biološke sisteme, ali ne i potpuno bezopasno, naročito pri dužim izlaganjima većim intenzitetima. UV-A zračenje je našlo široku primjenu u medicini, kako u dijagnostičke tako i u terapijske svrhe. Zbog svoje sposobnosti da stimuliše sintezu vitamina D iz njegovog provitamina, ovo zračenje se uspješno koristi u prevenciji i terapiji rahitisa. UV-A zračenje se prostire kroz vazduh i staklo.
UV-B zračenje zbog visoke energije svojih fotona ima destruktivno dejstvo na biološki svijet. Energije fotona UV-B zračenja su dovoljne da aktiviraju niz fotohemijskih reakcija u organizmu, koje mogu dovesti do pojave raznih oštećenja tkiva kože i očiju (pojava opekotina na koži, katarakta…). Preko 90% solarnog UV-B zračenja se apsorbuje u atmosferi od strane ozona, kiseonika, vodene pare i ugljen-dioksida. Međutim, i onaj mali procenat ovog zračenja koji stiže do Zemljine površine, može da izazove niz neželjenih efekata zbog istanjenog ozonskog sloja. UV-B zračenje se prostire kroz vazduh i kvarc, dok se u običnom staklu apsorbuje.
UV-C zračenje je zračenje najveće energije iz spektra UV oblasti, koje se kao prirodno zračenje ne sreće na Zemlji, jer se potpuno apsorbuje u ozonskom sloju atmosfere – stratosferi. UV-C zračenje je izuzetno štetno za žive organizme, jer djeluje destruktivno na DNK (dezoksiribonukleinska kisjelina), koja je sastavni dio svake žive ćelije i nosilac cjelokupnog genetskog materijala jedinke. Sa druge strane, ovo zračenje je korisno za opstanak živog svijeta, jer učestvuje u fotohemijskim reakcijama sinteze ozona. UV-C zračenje talasnih dužina od 260-290nm ima baktericidno dejsvto, te se koristi za sterilizaciju vazduha u zdravstvenim ustanovama i za dezinfekciju vode.
Koliko će UV zračenja sa Sunca pasti na Zemlju zavisi od ozonskog omotača koji apsorbuje UV zračenje. Što ozona ima više u atmosferi, to manje količine UV zračenja stižu do Zemljine površine. Oštećenja ozonskog omotača izazivaju veće i jače UV zračenje od normalnog, i to smanjenje ozonskog sloja za 10% povećava izloženost UV zračenju za 15-20%.
Prodorna moć UV zraka je vrlo mala. U kožu prodiru samo do 0,5mm. Zračenju su najviše izloženi nos, ušne školjke i čelo. Mora se naglasiti da ljudi koji po prirodi posla veći dio godine provode na otvorenom prostoru su značajno više izloženi. To su:
Add comment