Zna se već podavno, da u genezi mentalnih poremećaja opstojava više konceptualnih modela. Jedan od nezaobilaznih je svakako i psihosocijalni model.
Sa pozicije ovog modela duševno oboljeloj osobi pristupa se u njegovoj mikrosocijalnoj sredini. To podrazumijeva dijadu, koju čine poprodica, grupa, organizacija, mjesna zajednica i i šira društvena zajednica (komuna).
Osnovno polazište ovog modela je da je čovjek socijalno biće, te je tako pojednca nužno tumačiti i posmatrati u ravni konkretnog socijalnog supstrata. To znači da ovaj model pledira na odnosu (transakciji) između pojedinca i konkretnih ljudi koji ga okružuju, kao i na implikacijama ovog modela u nastanku, razvoju ili prestnku duševnog poremećaja.
Ovaj model zagovara tezu da je duševni poremećaj disfunkcija komunikacija, koji postoji i traje u konkretnom socijalnom polju (miljeu) i interpersonalnim relacijama. Prema nekima, sredina (mikrosocijalna sredina) je kriva za nastanak mnogih duševnih poremaćaja, a po drugima sredina je žrtva pojedinaca.
Pomirljivo mišljenje pristupa realnije nastanku duševnih poremećaja, sa tezom na ravnomjernu odgovornost za poremećaje između sredine i pojedinca.
Inače, ovaj model polazi od stanovišta da je normalnost prilagođenost socijalnom sistemu koji okružuje pojedinca, s tim što treba respektovati transakcione relacije i pravila koje u njemu postoje. Iz ovog modela proistekla je i grupna psihoterapija, porodična terapija, socioterapija i terapijska zajeednica (komuna). Grupna terapija i terapijska zajednica (komuna) su zasnovane na prtpostavci da se u vještački stvorenim zajednicama mogu uspostaviti interpresonalni odnosi koji mogu imati ljekovite efekte.
Psihosocijalni model postulira da je osnovna jedinica u pristupu duševno oboljelom pojedincu transakcija – komunikacioni čin koji obuhvata najmanje dvije osobe (dijada), a koji se sastoji od komunikacionog stimulusa i komunikacionog odgovora. Podrazumijeva se da ni stimulus ni odgovor ne mogu se razumjeti jedan bez drugoga, jer su međuzavisni. Shodno tome, duševni poremećaj se može razumjeti kao komunikacija koja ima smisla samo u okviru datog interpresonalnog konteksta. Dakle, zastupnici ovog modela vjeruju da duševni poremećaji, ma koliko izgledali iracionalni, oni su vazda u konkretnom kontekstu, te imaju određenu logiku i svrhu. Slijedi rezon da je uloga psihosocijalnog modela usmjerena na detekciji onih transakcija koje su povezane sa duševnim poremećajem.
Transakcije su brojne. One mogu dijete da predisponiraju za duševni poremećaj kroz proces učenja, internalizacije i programiranja. Potom, transakcije mogu neposredno da utiču na manifestaciju duševnog poremećaja (provokacije ,stresori, traumatizmi, životni događaji i slično).
Transakcije i mikrosocijalna sredina mogu da održavaju ili čak potenciraju duševni poremećaj, označavajući društevenu ulogu poremećenog pojedinca (etiketiranje, stigmatizovanje i srugo).
Putem, terapijske transakcije terapeut može da onemogućava disfunkcionalnu komunikaciju, čime pozitivno utiče na oboljelu osobu. Znači, ovaj pristup je usmjeren na otkrivanju onih transakcija koje su povezane i koje utiču na duševni poremećaj.
Iako nedovoljno konzistentni i neuobličeni, ovi pristupi rasvjetljavaju veoma bitne mehanizme koji doprinose boljem shvatanju duševnih poremećaja. Važno je istaći da, tek pojavom psihosocijalnog modela u psihijatriji postoje šanse za uobličavanje jedne adekvatne terorije i prakse prevencije duševnih poremećaja.
Razvijanjem ovog modela u savremenoj psihijatriji razvila se posebna škola –
„socijalna psihijatriuja“, a psihijatri dobijaju značajnog saradnika u psihijatrijskom i socijalnom radniku.
Piše: Prof. dr Mirko Peković, neuropsihijatar
Add comment