[heading]Proteze za gornje i donje ekstremitete[/heading] Proteza za donji ekstremitet ima zadatak da omogući stajanje i hod. Svaka proteza za donje ekstremitete mora da ima tri osnovna dijela:
– Ležište proteze, kojim se uspostavlja kontakt između patrljka i vještačkog ekstremiteta,
– Skeletni dio proteze, koji predstavlja imitaciju tjelesnog segmenta koji je amputiran,
– Suspenziju, sistem kojim se proteza pričvršćuje za tijelo (natkoljeni mider, pelvični pojas, natkoljena omča, vakuum ležište).
Svaka proteza mora da ispunjava osnovne biomehaničke zahtjeve:
– Da je po obliku, veličini i dužini što sličnija tjelesnom segmentu koji se supstituiše,
– Da je što lakša, ali čvrsta i stabilna,
– Da se poklapaju težišna linija tijela i vještačkog ekstremiteta,
– Da se osovine vještačkih zglobova poklapaju sa osovinama anatomskih zglobova,
– Da se poklapaju ravni pokreta,
– Da suspenzija bude efikasna.
Preskripcija proteze mora uvijek biti detaljna, zasnovana na poznavanju psihofizičkih mogućnosti pacijenta, njegovog opšteg zdravstvenog stanja, godina starosti i socijalno-profesionalnih prilika.
Kada su u pitanju amputacije donjih ekstremiteta, uz korišćenje proteze pacijent istovremeno uči stajanje na obje noge, zatim stajanje sa podjednakim osloncem, sa širokim raskorakom, pa kasnije manjim. Kada se sasvim osposobio za navedene stvari, prelazi se na učenje prebacivanja težine na jednu, zatim drugu nogu, iskorak protezom pa iskorak neoštećenom nogom.
Posle savladavanja stabilnim stojećim stavom na maloj površini oslonca, prelazimo na uvježbavanje balansa kroz dinamičke aktivnosti u terapiji radom, kao što je dohvatanje predmeta rukama iz različitih pozicija, sa pomjeranjem težišta tijela.
Ako je pacijent uspješno savladao ove vještine, počinjemo sa sjedanjem i ustajanjem na stolicu. U početku, težište je na neoštećenoj nozi, a vremenom se sve više prebacuje na nogu sa protezom, dok se ne uspostavi ujednačeno opterećenje na obje noge.
Tehnike u terapiji radom koje se biraju u ovoj fazi su one tehnike koje omogućavaju uvježbavanje pravilne posture, balansa, snage antigravitacionih mišića trupa i nogu, kao i snage svih mišića gornjih ekstremiteta.
Pacijentu se savjetuje da se bavi izradom tapiserije ili čvorenjem iznad ramenog pojasa, zbog jačanja paravertebralne muskulature, uz obaveznu korekciju posture, utiskivanje krpica u sargiju u visini ili iznad ramenog pojasa, sa dohvatanjem materijala sa nižeg nivoa radi jačanja antigravitacionih mišića.
PROTEZE ZA GORNJE EKSTREMITETE
Kao što je funkcija ruku mnogo komplikovanija od funkcije nogu, tako je i izrada proteza za ruke mnogo komplikovanija. Ruka je vrijedna onoliko koliko je funkcionalna. Zbog ove činjenice, od proteza za ruke traži se dobra funkcija šake i prstiju. Kod proteza za ruke zbog toga imamo više vrsta proteza, samo kozmetičke, pa sa nizom nastavaka, a oni mogu biti u vidu alatke, čelične kuke, u vidu štipaljke, električne ili hidraulične proteze:
• Kod amputacija gornjih ekstremiteta, pored postavljanja, uči se i testiranje proteze.
• Provjera konstrukcije u smislu funkcije,
• Provjera kontrolnog sistema preko sajli,
• Provjera terminalnih nastavaka u funkciji,
• Korišćenje terminalnih nastavaka iz više uglova,
• Provjera proteze pod opterećenjem.
Treba napomenuti da na samom početku obuke pacijenata može doći do ozbiljnih problema, kao što su neprihvatanje proteze, zatim nezadovoljstvo konstrukcijom i estetskim izgledom, ali samo strpljivim radom i stručnim savjetima o korisnim efektima proteze, radni terapeut zajedno sa pacijentom može prevazići ovakve probleme.
Amputacije gornjih ekstremiteta zahtijevaju dodatnu obuku, kao što je otkopčavanje i zakopčavanje lakatnog zgloba ramenim pojasom iste strane, onda otvaranje i zatvaranje šake. Potrebno je da pacijent nauči koji najveći teret treba da savlada, na koju visinu smije da podiže teret i na koji način. Zatim prelazimo na obavljanje aktivnosti samozbrinjavanja i na kraju osposobljavanja. Ako je to moguće, prelazimo na visokokoordinirane radnje kao što su pisanje i crtanje.
Proteza u obliku kuke najčešće se koristi kod amputacija gornjih ekstremiteta. Pacijenta uvijek prvo obučavamo za hvatanje, držanje i ispuštanje predmeta. Počinjemo tako što prvo koristimo veće predmete kako bi pacijent ovladao načinom otvaranja i zatvaranja kuke. Kasnije se koriste i sitniji predmeti, da bi se preciznije savladao hvat. Predmeti koji se koriste da bi se uvježbavali ovi hvatovi, najčešće su od drveta, zbog ovladavanja težinom. Kada smo zadovoljni hvatom, prelazimo na predmete koje će pacijent koristiti u svakodnevnom životu, kao što su: šibice, cigarete, novac, čaše, olovka, telefonska slušalica…
Ove aktivnosti treba uvježbavati na različitim nivoima. Vježba se na nivou usta, lakta.
Ono što je veoma važno kada je u pitanju hvatanje predmeta, to je da se predmet uvijek hvata sa strane amputirane ruke i prenosi na drugu stranu. Ako treba uhvatiti čašu, kuku treba postaviti nadolje, a kada su u pitanju novine, treba je postaviti paralelno sa površinom stola. Kukom se uvijek prilazi direktno predmetu, dok se vještačkom šakom prilazi sa strane, od spolja ka unutra.
Kod svih amputacija, a posebno kod dvostrukih amputacija gornjih ekstremiteta potrebno je mijenjanje ustaljenih navika kako bi se pacijent osposobio za samostalan život i rad, to zahtijeva strpljenje kod terapeuta, ali i mnogo energije i istrajnosti kod pacijenta. Zbog toga – oprez. Dešava se nekada da pacijenti sa jednostranim amputacijama i pored dobre obučenosti rijetko koriste protezu. Radni terapeut je tu da ga podstiče na korišćenje proteze kroz bimanuelne aktivnosti, kako bi stekao dovoljnu spretnost i sam uvidio prednosti korišćenja proteze.
Kod djece sa kongenitalnim anomalijama lokomotornog sistema, pored rješavanja čisto mehaničkih problema mora se voditi računa o psihomotornom sazrijevanju i tome prilagoditi protetisanje.
Dijete pipanjem doživljava svoje prve kontakte sa spoljnim svijetom i na taj način stiče iskustva o obliku, veličini, težini i drugim karakteristikama predmeta i neposredne okoline. Na taj način ono shvata svijet oko sebe i postaje dio tog svijeta. Nemogućnost lišavanja funkcije ruke lišava ga mnogih saznanja i siromaši, pa se može desiti da takva djeca u daljem periodu zaostaju na polju mentalnog razvoja. Dobro poznavanje psihomotornog razvoja djeteta igra ključnu ulogu u aplikovanju proteze. Primjenu proteze za noge treba početi kada dijete pokazuje interes za puzanje i ustajanje. Protezu za ruku treba odobriti kada se počne razvijati koordinacija oko ruku, najkasnije kada dijete počne da sjedi. Funkcionisanje patrljka i aktivnost preostalih tjelesnih segmenata stimulativno utiču na pravilan razvoj muskuloskeletnog sistema. Kada dijete počinje da puzi ili se uspravlja, proteza mu služi kao potpora a pri hodu mu pomaže da uspostavi bolju ravnotežu. Tada dijete prihvata protezu kao dio cjeline i koristi je kao što bi koristilo ekstremitet. Kada psihomotorno sazri toliko da shvati mogućnost hvatanja predmeta šakom, onda se aplikuje proteza sa aktivnom kontrolom. Uloga terapeuta je da dijete uči da kroz igru hvata i ispušta predmete, jer na taj način ono stiče iskustva i znanja o sredini u kojoj živi.
Piše: Milorad Aranitović, Strukovni radni terapeut
Add comment