Gerijatrija (grč. geras – starost ) grana je medicine koja se bavi problemima zdravlja starih uključujući prevenciju i tretman bolesti i povreda. Starenjem se naziva proces progresivnog remećenja funkcija organizma praćen gubitkom sposobnosti odgovora na stres i porastom rizika od bolesti poznog doba.
Starenje je proces koji dovodi do slabljenja životnih funkcija:
– Smanjenja broja mišićnih vlakana, a time i smanjenja mišićne snage
– Pogoršanja srčane frekvence i plućne funkcije, praćenog smanjenjem aerobnog kapaciteta i sl.
Starenje je biološki proces, ali svi organi i organski sistemi ne stare na isti način i istom brzinom. Na brzinu starenja utiču:
– Socijalni faktor (angažovanje u društvenim aktivnostima)
– Fizička neaktivnost
– Mentalna aktivnost
– Način ishrane i sl.
Generalno posmatrano, dužina života ljudi znatno se povećala u 20. vijeku, zahvaljujući imunizaciji, antibioticima, smanjenju incidence srčanog i moždanog udara i sl. Međutim, produženje životnog vijeka prati povećani stepen mogućnosti razvoja poremećaja intelektualnih funkcija i smanjenje kvaliteta života. Shodno tome, populacija starije dobi predstavlja već značajan dio stanovništva svih zemalja svijeta.
Normalne promjene koje se dešavaju starenjem moraju se razlikovati od onih koje su inicirane bolešću ili prevelikim intenzitetom procesa starenja. Osnovne karakteristike vezane za starenje jesu da se istovremeno javlja više bolesti i da obolijevanje jednog sistema često inicira obolijevanje drugog. Kod starih osoba javlja se insuficijencija više organa. Ono što je nadalje karakteristično jesu gerijatrijski sindromi ili, najčešće, promjene koje dovode do skupa simptoma. Među njima su:
– Demencija
– Depresija
– Delirijum
– Inkontinencija
– Osteoporoza
– Slabost u oporavku.
Dalja karakteristika procesa starenja jeste multifaktorijalnost – više uzroka dovodi do jednog istog simptoma. Generalno posmatrano, osobe starije dobi manje se žale na bol u poređenju sa mladim. Doprinos ovome je vjerovatno vezan za mišljenje da je to nezaobilazan dio starenja, a on je i često nedovoljno tretiran. Procenat kroničnog bola značajno raste sa starenjem. Sljedeća karakteristika starenja povezana je i sa polom, a tiče se činjenice da muškarci više obolijevaju akutno, a žene kronično.
Nadalje, kod starijih osoba često ne postoji sposobnost da se prepozna problematika, što zbog slabosti informisanosti, što zbog smanjenja intelektualnih sposobnosti i slabosti komunikacije, a to generalno predstavlja otežavajuću okolnost u procesu uzimanja anamneze. Incidenca zdravstvenih problema u starosti zavisi od dermografskih faktora.
Hronična stanja koja najčešće prate osobe starije dobi su:
– Artritis
– Hipertenzija
– Oštećenja sluha
– Srčane bolesti
– Ortopedski deformiteti
– Sinusitis
– Katarakta
– Dijabetes melitus
– Proširene vene.
Učestalost padova i njihove posljedice ne treba zanemariti. 20-30% starih godišnje padne, a više njih doživi pad i po više puta u toku godine. Dobre sigurnosne navike i dobro psihičko stanje kod starih smanjuje mogućnost pojave padova. Kada govorimo o sigurnosnim navikama mislim na dobro organizovanje prostora i učenje pravilnom padanju. Model prevencije padova kod osoba starijih od 85 godina podrazumijeva najjednostavnije hodanje: 40-60 minuta, brzinom 4-6 km/h.
Prestanak aktivnog radnog ciklusa neminovno dovodi do siromaštva koje se daleko češće javlja kod starih. Odsustvo sa posla smanjuje nivo socijalne interakcije, vodeći u potencijalnu samoću. Zbog nesnalaženja u novim okolnostima života sve ovo može imati za posljedicu i promjene u psihi. Na to se nadovezuju i biološke manifestacije procesa starenja koje postepeno dovode do povećane učestalosti hroničnih oboljenja. Karakteristike koje često prate ponašanje starih a koje njihovo liječenje čine specifičnijim u odnosu na druge jesu: tuga, koja se prepoznaje po pogledu, povučenosti, neurednom izgledu; strah, koji je često praćen psihičkim reakcijama u vidu panike, izraza lica, ili fizičkim – tahikardija HTA i sl.; intelektualna usporenost i usporenost u odgovorima; poremećaj hoda; oštećenje senzornih funkcija (vid, sluh, govor i sl.).
Teorije koje se vezuju za uzroke starenja:
> Neuroendokrina teorija stavlja neuroendokrine razloge na prvo mjesto uzroka starenja. Osovina hipotalamus-hipoiza-nadbubrežna žlijezda (HHN) najvažnija je za regulaciju procesa starenja. Funkcionalne promjene u ovom sistemu dovode do funkcionalnih promjena u cijelom organizmu.
> Imunološka teorija govori o tome da imune funkcije sa starenjem slabe, što dovodi do smanjene otpornosti organizma na infekcije i povećanja autoimunih bolesti u starosti.
> Teorija uloge slobodnih radikala na proces starenja tvrdi da većina promjena u starosti nastaje kao posljedica oštećenja tkiva slobodnim kiseoničkim radikalima.
> Danas se smatra da je starenje rezultat međusobnog djelovanja:
– Genetskih faktora
– Štetnih uticaja spoljne sredine.
Piše: Bojan Kraljević Spec. primijenjene fizioterapije (BApp, Spec. App)
