Kadmijum ima veliki biokoncentracioni faktor (BCF). Deponuje se u jetri, bubrezima i kostima, istiskuje kalcijum, pa kosti postaju lomljive i može doći do osteoporoze. Više epidemioloških studija potvrdilo je postojanje veze između unosa kadmijuma i kancera pluća i prostate, pa je nedavno prema IARC klasifikaciji svrstan u grupu 1 kancerogena.
1957. i 1975. godine u Japanu se dogodilo masovno trovanje stanovništva pirinčem gajenim na poljima koja su navodnjavana rječnom vodom zagađenom kadmijumom iz obližnje fabrike (bolest „itai-itai“ ili jao – jao).
ŽIVA
Živa (Hg) je jedini tečni metal, a sva njena rastvorna jedinjenja su otrovna. Sporo isparava, a raspršavanjem se povećava dodirna površina vazduha i žive, što je važan podatak za hronično trovanje, naročito kod djece. Različite hemijske forme imaju različitu toksičnost, a u hroničnoj ekspoziciji najtoksičnija su alkil jedinjenja žive. Oko 90 odsto unijete metil žive se resorbuje iz digestivnog trakta, a oko 80 procenata te količine vezuje se za eritrocite. Svega 7-8 procenata neorganskih jedinjenja se resorbuje iz hrane, a iz vode 15 odsto.
Dimetil-živa jedan je od najjačih poznatih nervnih otrova. Apsorpcija 0,001 ml dimetil-žive predstavlja fatalnu dozu, što je čini ekstremno opasnom supstancom. Zbog liposolubilnosti, dimetil živa napada nervni sistem i to posebno djelove mozga odgovorne za koordinaciju i senzorne funkcije. Odraslim ljudima mozak je već formiran, a i ne preostaje im cijeli životni vijek, pa je šteta manja. Djeci se, naprotiv, mozak razvija i tek su na početku životnog vijeka, stoga živa predstavljaju veliku opasnost.
Djeca odrasla u kontaminiranim prostorijama pokazuju znakove mentalnog oštećenja. Riječ je o kumulativnom otrovu. Organizam ga vrlo teško eliminiše, pa se u njemu deponuje, a porastom koncentracije raste i učinjena šteta. Ne postoje dokazi o kancerogenom djelovanju neorganskih Hg jedinjenja, a njeno toksično dejstvo povezuje se sa njenim vezivanjem za SH grupe enzima i proteina.
U prošlosti je zabilježeno nekoliko slučajeva trovanja živom, kao što je slučaj „Minamata“, koji je zabilježen 1956. godine u gradu Minamata, Prefektura Kumamoto, Japan. U pomenutom zalivu, čije je more bogato ribom, bila je smještena industrija koja je svoje otpadne vode izlivala u more. “Minamata” sindrom izazvan je ispuštanjem žive u industrijske otpadne vode od strane fabrike vinilhlorida Chisso, koje je trajalo od 1932. do 1968. godine. Simptomi ove bolesti uključuju opštu mišićnu slabost, suženje vidnog polja, oštećenje sluha i otežan govor. U ekstremnim slučajevima nastupa ludilo, paraliza, koma i smrt. Takođe su moguće pojave malformacija na fetusu. Slučaj Minamata doveo je do smrti 150 osoba, dok je 700 imalo trajne posljedice.
U Iraku je 1970. godine, nakon konzumiranja hljeba koji je bio napravljen od sjemenske pšenice zaštićene živinim fungicidima, umrlo 500 osoba.
1984. godine više tona metilizocijanata i drugih gasova je zbog tehničkog kvara dospjelo u atmosferu u Bopalskoj katastrofi (indijski grad Bopal). Oko četiri hiljade ljudi umrlo je od posljedica trovanja gasom, a hiljade drugih trajno su oboljeli zbog udisanja otrovnog gasa. To je najveća do sada zabilježena hemijska katastrofa u svijetu i jedna od najpoznatijih ekoloških nesreća u ljudskoj istoriji.
BAKAR, GVOŽĐE, CINK
Bakar, gvožđe i cink su esencijalni elementi za čovjeka i u humanom organizmu imaju više funkcija preko velikog broja metal zavisnih enzima. Međutim, unošenje većih količina ovih metala izaziva negativne efekte:
– Cu – Wilsonova bolest, iritacija sluzokože i CNS, oštećenje kapilara, jetre i bubrega;
– Zn – gastrična erozija i dijareja, a takođe inhibira apsorpciju Cu i može izazvati njegov deficit;
– Fe – hemosideroza, ciroza jetre, insufcijencija pankreasa, dijabetes i kardiovaskularni poremećaji.
HROM
Toksičnost hroma zavisi od njegovog valentnog stanja. Cr (III), esencijalan je za čovjeka, važan za metabolizam glukoze i lipida i iskorišćavanje amino kiselina, a smatra se da može preventivno djelovati kod dijabeta i ateroskleroze. Međutim, na osnovu epidemioloških studija, IARC je svrstala Cr (VI) u grupu 1 kancerogena koje su pokazale da postoji veza između sadržaja Cr (VI) u životnoj sredini i raka pluća, dok su elelmentarni Cr i Cr (III) jedinjenja svrstana u kategoriju 3 humanih kancerogena. Cr (VI) štetno djeluje na bubrege, jetru, respiratorne organe sa hemoragičnim efektom.
NIKL
Fiziološka uloga nikla (Ni) u organizmu još nije razjašnjena. Kod osoba koje su konzumirale veću količinu nikla zabilježeni su simptomi kao što je povraćanje, mučnina, dijareja, glavobolja, kašalj, skraćeni udisaj. IARC je našla da su dokazi o kancerogenosti inhaliranog NiSO4 za čovjeka dovoljni.
MAGNEZIJUM, MANGAN, MOLIBDEN, SELEN, BOR
Magnezijum (Mg) pokazuje preventivne efekte kod kardiovaskularnih oboljenja, a toksični efekti se rijetko sreću, i to kod osoba sa oštećenom funkcijom bubrega.
Mangan (Mn) je odgovoran za funkcionisanje brojnih enzima, promjene na CNS, oštećenje bubrega, imunog i reproduktivnog sistema.
Molibden (Mo) odgovoran je za funkcionisanje nekih enzima, ali i za jednu vrstu osteoporoze, bolest sličnu gušavosti, promjene na kosi i koži.
Selen (Se) je esencijalan element važan za funkcionisanje enzima, andioksidativna odbrana, pripisuje mu se imunoprotektivna i kanceroprotektivna uloga, kao i zaštita od toksičnog djelovanja drugih metala, Cd, metil-Hg, ali može da dovede do diskoloracija kože i zuba, promjene na koži i noktima i neurološke smetnje, dok Bor (B) nije ni mutagen, ni kancerogen.
ALUMINIJUM, BARIJUM, BERILIJUM, KALAJ
Aluminijum (Al) – esencijalan je element za čovjeka. Visoke koncentracije aluminijuma pronađene su kod pacijenata sa određenim mentalnim poremećajima, kao što je npr. Alchajmerova bolest.
Barijum (Ba) – nije poznato da je esencijalan element za čovjeka. On je mišićni otrov. Sadržaj barijuma u vodi viši od 10mg/l izaziva poremećaje u kardiovaskularnom sistemu.
Berilijum (Be) – prema IARC-(1994) postoje dovoljni dokazi o kancerogenosti berilijuma i njegovih jedinjenja, ali epidemiološke studije u SAD opovrgavaju ovo mišljenje.
Kalaj (Sn) – nije esencijalan za čovjeka. Konzumiranje kalajem kontaminiranih konzervisanih namirnica izaziva povraćanje, dijareju, zamor, glavobolju.
Piše: Mr hemijskih nauka Aleksandar Vujačić, Institut za javno zdravlje
Add comment