Dr Senad Begić na Treningu posvećenom edukaciji novinara o COVID-19
‒ Apsolutno je nemoguće pretjerati koliko god puta ponovili da su vakcine najznačajniji medicinski proizvod, najznačajnija medicinska intervencija koju je čovjek unutar civilizacije priuštio. Mrtva je trka između čiste vode za piće i vakcina, međutim, čista voda za piće nije isključivo medicinska procedura ‒ istakao je dr Senad Begić u okviru predavanja upriličenog na Treningu edukacije novinara o COVID-u.
3 miliona života djece danas se spašavaju upotrebom vakcina.
Govoreći o situaciji u vezi s COVID vakcinama, dr Begić je naveo da je situacija nikad viđena do sada: od ogromnog broja procedura koje su u toku, do njihovih efekata, značajnim dijelom prezentovanih dostupnosti. ‒To što situacija zahtijeva promptnost, apsolutno ne mijenja doktrinarni stav da svaka od vakcina mora da prođe određene faze u razvoju: od predkliničkih istraživanja, preko raznih faza do konačnog dobijanja vakcine ‒ objasnio je on.
Tehnologije koje koriste cijeli virus najefikasnije
Trenutno se u svijetu razvija 288 vakcina, u preko 15 različitih tehnologija. Nijedna od kompanija se nije odlučila samo za jednu vrstu pristupa, već je broj tehnologija povećan. U SAD-u se trenutno razvijaju 3 vakcine za punu upotrebu. Postoje tehnologije koje koriste cijeli virus, njegove djelove ili genetski materijal virusa. U vezi s vakcinama kod kojih se koristi živ ili inaktivisani ili mrtav cijeli virus, dr Begić je objasnio da još uvijek nema takvih medicinskih sredstava jer one nijesu ušle u dalje faze rada. ‒ One, teoretski, dovode do najboljeg odgovora. Živi ali oslabljeni virus u određenim uslovima ima rizik da povrati potentnost, pa umjesto da dovede do imunološkog odgovora, u suštini dovede do pojave simptoma ozbiljne bolesti, a to je naročito slučaj kod imunokompromitovanih osoba – naveo je dr Begić.
Pristup trojanskog konja
Dobar dio vakcina kandidata za imunizaciju koriste tzv. pristup trojanskog konja, pri čemu se na drugi virus ubaci genetski materijal SARS COV-2. U Kini se trenutno, kako je navedeno ovom prilikom, pored ponuđene vakcine, razvija još najmanje 25 vakcina. ‒ Sinofarmova[1] vakcina, generalno, ima dobre reakcije. 30. decembra objavljeno je da je učinkovitost ove vakcine oko 86%. Ovo je tehnologija za koju znamo gotovo 70 godina ‒ objasnio je dr Begić. Mrtvi, nijemi virus isporučuje se u vakcinama koje prepoznaju HPC ćelije, aktiviraju T-limfocite i na osnovu toga se stvara odgovarajući odgovor. Zaključno sa 4. februarom ona je odobrena za upotrebu u Kini, UAE, Egiptu, Jordanu, Pakistanu, Mađarskoj i Srbiji.
Sinovak[2] vakcina ima objavljenu učinkovitost malo veću od 50%. U pitanju je ista tehnologija proizvodnje i daje se u dvije doze sa određenim razmakom. Odobrena je u Turskoj, Indoneziji i Brazilu.
U Turskoj je za svega 14 dana, od 3 miliona kupljenih doza, vakcinisano 1,250 miliona doza.
Po raspoloživim studijama, učestalost neželjenih događaja je 30-35%, iako su to podaci registrovani kod relativno malog broja ispitanika. Dominirali su simptomi bola (oko 25%), i nijesu se značajno razlikovali nultog i 28. dana od primanja terapije. Proizvođač je deklarisao učinkovitost na osnovu postojanja antitijela 14 dana nakon vakcinacije 92,4%. Trenutno su dostupne u Kini, Azerbejdžanu, Turskoj, Brazilu, Indoneziji i Čileu.
Od ostalih konzorcijuma koji se bave proizvodnjom ovakvih vakcina najviše pažnje poklanja se indijskom konzorcijumu koji ima ogromnu mogućnost za proizvodnju velikog broja doza.
Vektorske vakcine
Vektorske vakcine (Astra-Zeneka[3] i ruska vakcina) takođe predstavljaju klinički prost proces proizvodnje. ‒ Tehnologija je prisutna manje od decenije i prvi put je korišćena u vakcinaciji protiv ebole. Na virus koji ne izaziva skoro nikakve reakcije ubacuje se dio genetskog materijala novog koronavirusa u nadi da će doći do dobrog imunološkog odgovora ‒ kazao je dr Begić. On je naveo da se tom prilikom adenovirus 5 ili 6 novog virusa kombinuje se sa S proteinom bezazlenog virusa. Problem može nastati kod osoba koje su već imale infekciju adenovirusom, kad T-limfociti mogu blokirati „trojancaˮ. Stoga su se ovi naučnici odlučili za kombinovanja djelova virusa u različitim vakcinama. Sputnjik V se koristi u Rusiji, Srbiji, Mađarskoj, Alžiru, Gvineji, Palestini, UAE, Turkmenistanu, te dobrom dijelu zemalja Južne i Srednje Amerike.
Ukazujući na efekte ovog sredstva dr Begić je naveo da su u Lancetu nedavno prezentovani dostupni rezultati faze 3 ispitivanja ove vakcine. Nakon 21-og dana od vakcinacije kod 0,1 % ispitanika zabilježeno je prisustvo COVID-19, dok je u placebo grupi to bilo 1,3% . Učinkovitost vakcine je 99,6%. Neželjeni događaji su u 94% bili blagi do umjereni sa rokom prolaznosti 24-48h. Pri tome je zabilježeno nekoliko ozbiljnih neželjenih događaja: svaki je istražen i nijedan nije bio u vezi s vakcinacijom. 4 smrtna slučaja zabilježena su u grupi vakcinisanih i 1 u placebo grupi. Na sreću, oni se svode na koincidentalnost u vezi s istovremenim odvijanjem dva procesa u organizmu. One mogu nastati i zbog greške zdravstvenih radnika u načinu upotrebe vakcina. Učinkovitost se kreće od 90 do preko 92%, u zavisnosti od starosti pacijenta. Statistička razlika u odnosu na placebo je značajna i bezbjednosni profil ove vakcine je svima dostupan.
Astra-Zenekina vakcina ima identičnu tehnologiju. Oni koriste malo drugačiji vektor i imaju učinkovitost 62-90%. Ovo je, po riječima dr Begića, vakcina o kojoj postoji najviše rezultata u literaturi. Najveća učinkovitost je bila u grupi gdje je prva doza činila polovinu standardne doze: preko 90% stvaranja antitijela. Kada se radi o transparentnosti, ovdje su najprecizniji podaci. Kod 12,000 osoba koje su primile vakcinu registrovane su dvije hospitalizacije koje nijesu imale veze s vakcinom. Trenutno je koriste Velika Britanija, EU, Maroko, Alžir, Egipat, Pakistan, Nepal, Indija, Butan, Bangladeš, Maldivi, veliki dio Južne Amerike, Meksiko, Salvador i Dominikana. Inovacije u načinu vakcinacije pružiće najavljena Džonsonova vakcinacija koja će se davati u jednoj dozi, a očekuje se i više novih vakcina rađenih po ovoj tehnologiji.
Inovaciona, ne tako nepoznata tehnologija
Za najnoviju tehnologiju izrade Fajzer/Biontek[4] vakcina čini se da kruži najviše kontradiktornih informacija. Iako je u pitanju novija tehnologija izrade, genetski materijal virusa koristi se u izradi medicinskih sredstava već dugi niz godina. Podaci o vakcini su transparentni i svima dostupni. Ona je, po riječima dr Begića, upotrebljavana za liječenje kancera, multiple skleroze. Radi se o proizvodnji informacione ribonukleinske kiseline kojom se u kontaktu sa dominantnim proteinom karcinoma stvaraju antitijela u odnosu na njega i na taj način se suzbija bolest. ‒ Problem je izražen što je mesindžer ubačen u kapljicu masti koja je izuzetno osjetljiva na spoljašnju temperaturu ‒ naveo je Begić. Moderna[5] sprovodi veoma sličnu proceduru proizvodnje vakcina.
Da bi se očuvala njena potentnost, pogotovu u dužem vremenskom roku, potrebno ju je čuvati u dubokom minusu. To je prvi put u istoriji da se vakcina čuva na -70°C. Jednom kada se iznese s te temperature, može da sačuva svoju potentnost do 5 dana u uslovima 2-8°C.
Naši kapaciteti, navedeno je, mogli bi da potkrijepe 1 milion cm3 doza ove vakcine. Trenutno je raspoloživa u dobrom dijelu Evrope, Srbiji, dobrom dijelu Bliskog istoka, Australiji, Americi, Kanadi, Ekvadoru, Čileu, Kini, Kolumbiji i prekomorskim teritorijama EU. Rezultati bezbjednosti govore o najčešćoj neželjenoj reakciji bola u trajanju 1-2 dana.
Kakav je tempo vakcinacije?
S protokom vremena raste i borj vakcinisanih. SAD je do polovine januara imala oko 12 miliona vakcinisanih. Prema broju datih doza na 100 stanovnika u svijetu prednjače Izrael, UAE, Sejšeli, Velika Britanija, SAD, Bahrein i Srbija koja ima veliki broj dostupnih vakcina i zauzima 7. mjesto u svijetu kada se radi o broju datih doza na 100 stanovnika. UAE je rekorder u broju datih dnevnih doza. Oni, po interpretaciji dr Begića, uspijevaju da daju 1,5 doza na 100 stanovnika, Izrael je uspio da vakciniše gotovo polovinu svoje populacije u relativno kratkom vremenu, Srbija daje 0,6 datih dnevnih doza na 100 stanovnika. Amerikanci su dali 35,2 miliona doza, po do sada raspoloživim podacima. ‒Ovo je više nego dovoljan broj da sagledamo sve neželjene događaje u vezi sa vakcinama. Do sada je dato preko 100 miliona doza u svijetu ‒ ocijenio je dr Begić. Velika Britanija, Španija i nordijske zemlje prednjače u vakcinaciji, a problem za sada predstavljaju zemlje Zapadnog Balkana.
Anita Đurović
[1] Sinopharm Group
[2] Sinovac Biotech Ltd.
[3] AstraZeneca
[4] Pfizer/Biontech
[5] Moderna, Inc.
