Još od drevnih dana primjećeno je da sjeta, zamišljenost, tuga, melanholija, skepsa, depresija i semantički slični termini (sinonimi), označavaju posebno emocinalno stanje kod čovjeka, koje se shvatalo (shvata) kao svojevrsna psihopatologija.
Od pobrojanih termina najviše je uvriježen melanholija. Termin i za neobrazovanog čovjeka predstavlja sinonim za tužno raspoloženje, kome su bez vidnog razloga sklone određene kategorije populacije. Neki misle da je melanholija privilegija dokonih filozofa (pesimista), pjesnika i drugih ljudi “bujne mašte”, fantasta i slično. I za starce se kaže da su skloni melahnolliji i sanjarenju u smiraj života.
Zanimljivo je da se malo zna za, reklo bi se, paradoks da je melanholija više nego ijedno drugo duševno stanje ugrađena u cjelokupnu kulturu zapadne civilizacije, pa i šire. Spisak djela koja samo u naslovu sadrže riječ melanholija skoro se ne može izbrojati, a vezana su za sve vidove ljudske djelatnosti, počev od istorije, filozofije, medicine, religije, alhemije, astrologije, literature i umjetnosti.
Melaina chole ili crna žuč
U najstarijim opisima melanholije prisutan je holistički pristup o ovom duševnom fenomenu, te tezi da su duševni bol i tjelesna patnja povezani (jednota), odnosno da bolest duše dolazi zato što imamo tijelo. To znači da se tjelesni problemi i poremećaji iskazuju duševnim promjenama i poremećajima.
Na fonu te dijalektike još je Hipokrat, otac medicine, definisao melanholiju kao tugu i bojazan koja traje dugo i korespondira sa tjelesnom izlučevinom koju je on nazvao crna žuč (melaina chole). Ta tamna tečnost koja, kada je u suficitu ili kada joj je sastav izmijenjen, izaziva kod ljudi turobno raspoloženje, ali ih istovremeno na neki “zagonetan način čini i inteligentnijim”.
Na to Hipokratovo zapažanje nadovezao se Aristotel pitanjem: “Kako to da su melanholični svi oni izuzetni pojedinci, koji su izvanredni u filozofiji, politici, poeziji ili u vještinama umjetnosti, a neki od njih do te mjere da pate od tegoba koje izaziva crna žuč”.
Osim za karakter, melanholija se vjekovima vezivala za psihopatologiju. Bila je inspiracija mnogim umjetnicima, koji su na tu temu napravili remek djela. Njom su se bavili i filozofi,istoričari, jjekari, teolozi, alhemičari, astrolozi…
Tako ispada da melanholija nije samo duševni poremećaj, temperament ili karakter, već u neku ruku privilegija, jer između nje i genijalnosti postoji neposredna veza.
Hrišćanska koncepcija genezu melanholije dovela je u vezu sa grijehom. Astrološki koncept melanholiju vidi kao izraz zlokobnog uticaja Saturn – boga ili planete, pridružujući se Aristotelovoj tvrdnji o intelektualnoj supremaciji melanholika.U doba renesanse i procvata književnosti, ponovo oživljava Platonova teza o pjesničkom ludilu (melanholiji). Tako ispada da je melanholija esencijalni atribut i privilegija nekih ličnosti, pogotovo onih sa izdašnim intelektualnim i inventivnim kapacitetitama. Melanholija na taj način postaje carski drum ka upoznavanju svijeta, tvoraštva i kreacije najviših dometa.
Kao paradigma prethodnih tvrdnji navodi se tumačenja najpoznatije grafike na svijetu, “Melanholija 1 “od Direra, koju je uradio poznati teoretičar umjetnosti Ervin Panofski, za koju smatra da je izraz najviše intelektualne spoznaje čije je ishodište u melanholičnom karakteru njenog tvorca.
Bolest ili pitanje ljudske prirode?
Melanholiju ne treba shvatiti jednostrano, kao tugu, već kao poriv i imaginativnu snagu, koja dolazi iz najdubljih slojeva čovjekovog mentalnog aparata. Ona ne dolazi iz tmine niti hladovine, a još manje morbidnih slojeva ličnosti, već je sublimat i kondenzant višeg reda spekulativnosti.
Široka lepeza obličja melanholije koja se iskazuju kroz interesovanje umjetnika, filozofa, govori o njenoj tajanstvenosti, neuhvatljivosti i ishodištu najviših stremljenja.
Ovaj entitet problematičan je za eksplikaciju sa psihijatrijskog aspekta. Ranije, neki francuski psihijatri izbjegavali su da ovaj problem kvalifikuju kao bolest, pogotovo da ga medikalizuju. Čak je predlagano da to ostane “atar” za pjesnike, filozofe, moraliste i druge. I Frojd je za ovo stanje zadržao termin melanholija. Međutim, nešto docnije ovaj termin zamijenjen je nazivom depresija koji se odomaćio u psihijatrijskoj literaturi i praksi. Možda je Frojd bio u pravu što je insitirao na terminu melanholija, dok je termin depresija rezervisao za njenu najtežu (psihijatrijsku) varijantu.
Add comment