Nesposobnost za rad može da bude privremena ili trajna. Privremena nesposobnost za rad ispoljava se kao jedna od manifestacija aktivnog oboljenja. Trajna nesposobnost nastaje usljed definitivnog gubitka neke funkcije organizma važne za život i rad.Za pravilnu procjenu trajne nesposobnosti za rad (invalidnost) neophodno je dobro poznavanje uslova na radnom mjestu, kao što su uslovi spoljne sredine (temperatura, vlažnost vazduha, položaj tijela pri radu, vrsta opterećenja itd.). Ukupna radna sposobnost zavisi i od psihosocijalnih činilaca (motivisanost za rad, stepen obrazovanja i sl.). Međutim, opšte je prihvaćeno da se radna sposobnost u kardiologiji procjenjuje prema podnošenju tjelesnog napora. Za procjenjivanje drugih činilaca radne sposobnosti potrebno je učešće odgovarajućih stručnjaka (psiholozi, sociolozi, savjetodavci za izbor zanimanja i dr.).Bolesnici sa oboljelim koronarnim arterijama, koje je potrebno operisati, većinom su u najboljim godinama života.Povratak ranijem poslu poslije hirurške intervencije zavisi prije svega od toga koliko su aktom operacije ublaženi simptomi i koliko je poboljšana funkcija srca. Pored stanja funkcije srca i hemodinamike, socijalna i profesionalna reintegracija operisanih bolesnika sa aortokoronarnim bajpasom zavisi i od drugih psiholoških i društvenih činilaca. Tu prije svega mislimo na raspoloživost odgovarajućih radnih mjesta, motivisanost za rad, uspješnost rehabilitacije itd.
Zapošljavanje je poslije izvršenog aortokoronarnog bajpasa utoliko rjeđe ukoliko je operisana osoba starija. Na to hoće li se operisani srčani bolesnik vratiti da radi ili će biti penzionisan utiču i sljedeći faktori: vrsta zanimanja prije hirurške intervencije, prisustvo anginoznog bola, viši obrazovni nivo i posao koji zahtijeva manje fizičkog napora. Ako nakon operacije perzistira angina pektoris mogućnost zapošljavanja za takvog bolesnika se smanjuje za 30- 40%.
Osobe mlađe od 55 godina zapošljavaju se u oko 90% slučajeva i to prve godine poslije operacije ako nije zaostao anginozni bol. Ovaj stepen zaposlenosti u petogodišnjem praćenju je niži i iznosi oko 70%. Žene u životnoj dobi od 30-54. godine vraćaju se svome poslu prve godine poslije operacije u oko 50 odsto slučajeva. Poslije šest godina praćenja ovaj procenat se smanjuje na oko 30%.
Činioci koji doprinose osposobljavanju bolesnika za rad poslije infarkta miokarda i hirurških intervencija na srcu
- Prisustvo ili odsustvo anginoznog bola
- Normalna kontraktilnost miokarda (EF 50%)
- Osobe bez infarkta ili sa manjim preoperativnim infarktom
- uspješan program rehabilitacije
- Godine starosti
- Pol
- Obrazovni nivo bolesnika
- Kraće vrijeme od koronarografije do operacije
- Lakši poslovi
- Kraće odsustvovanje sa posla prije operacije
- Kraće bolovanje uopšte
- Motivisanost za rad
Na procenat zapošljavanja znatno utiče ekonomska situacija, odnosno razvijenost društva i ponuda radnih mjesta. Prema podacima američkih autora, u lošim ekonomskim uslovima u društvu radnici, neposredni proizvođači, vraćaju se na posao samo u 15% slučajeva, dok u dobrim ekonomskim uslovima u preko 30% slučajeva.
Nivo obrazovanja i položaj u ustanovi/kompaniji takođe ima značajan uticaj na povratak ranijem poslu. Bolesnici sa višim stepenom obrazovanja („bijele kragne”) vraćaju se ranijem poslu u 70%, a neposredni proizvođači („plave kragne”), u najviše 30% slučajeva.
Zanatlije, odnosno zaposleni u samostalnim djelatnostima, vraćaju se na posao u 78% slučajeva, dok je taj procenat kod administrativnih radnika 57%, a neposrednih proizvođača samo 21%. (Benesch i sar., Roskamm, 1979).
Aortokoronarnim bajpasom radna prognoza u bolesnika sa više oštećenih koronarnih sudova i sa stenozom glavnog stabla nesumnjivo se poboljšava. Uostalom, i hirurška intervencija se radi da bi se pacijent osposobio za rad, a ne da se penzionisao. Poboljšanje kvaliteta života zbog ublažavanja anginoznih tegoba dobija se u 85 do 90% operisanih, dok se potpuno uklanjanje bola postiže u 60 do 75% slučajeva. Svakako, stepen ublažavanja tegoba vremenom opada i to za 3 do 4% godišnje.
Prethodno duže bolovanje sa perzistentnom anginom smanjuje vjerovatnoću ponovnog zapošljavanja za 80%. Mlađi bolesnici sa anginom pektoris, koji su prije operacije bili na bolovanju duže od 3 mjeseca, vraćaju se na posao u oko 20%, a stariji bolesnici samo u 4% slučajeva. Kraće bolovanje prije operacije, manje od 3 mjeseca, uslovljava povratak na rad 70% mlađih bolesnika. Slična zapažanja postoje i u odnosu na zamjenu valvula, i to nezavisno od anatomskog ishoda operacije (broj graftova ili valvula).
Bolesnici koji na postoperativnom testu opterećenja mogu da izdrže napor od 100 W, u toku 6 minuta, imaju vrlo dobru radnu prognozu. Međutim, u grupi bolesnika koji na testu izdrže napor manji od ovog, samo dvije trećine može da izdrži napor na radnom mjestu slično zdravim osobama odgovarajućih godina života.
Klinička poboljšanja poslije revaskulizacije miokarda ne određuje samo za sebe da li će bolesnik da se vrati na posao ili će ostvariti drugi status. Naime, dvije trećine onih koji se nisu vratili svom poslu, u stvari, imaju vrlo malo simptoma ili ih uopšte nemaju (NYHA klasa I ili II), a 11% bolesnika su produžili da rade uprkos činjenici da pripadaju funkcijskoj klasi III. Psihološki stav bolesnika ponekad ima veći značaj za povratak na posao od njegovog fiziološkog stanja, te se tom činjenicom, u stvari može tumačiti iznijeti podatak.
Prim. dr Rasim Agić, spec. medicine rada
Dom zdravlja, Bijelo Polje
Add comment