Otkrivanje prisutnosti mlijeka sa povišenim sadržajem aflatoksina, prirodnog mikotoksina koji proizvode različite vrste gljiva, na tržištima u Crnoj Gori i okruženju, uzburkalo je krajem februara javnost i stvorilo opravdanu bojazan kod ljudi. Radi se 0 toksinu koji ako se duže unosi u organizam može štetno da djeluje, uključujući i kancerogeno dejstvo.
Republičke nadležne službe brzo su reagovale povlačeći iz prodaje sve sporne serije uvezenog mlijeka, uvodeći stopostotnu i svakodnevnu kontrolu mlijeka na graničnim prelazima, te kontrolišući mlijeko domaćih proizvođača i hranu koju oni koriste za ishranu stoke. Nekoliko dana crnogorskim proizvođačima bila je zabranjena proizvodnja, a nakon detaljnih analiza saopšteno je da je ono mlijeko koje je u prodaji ispravno i da se može koristiti bez opasnosti od bilo kakvih štetnih posljedica. Svakodnevne kontrole su nastavljene, tako da se situacija na tržištu polako normalizuje.
Običan čovjek ne može izbjeći bojazan i nedoumice jer je mlijeko jedna od osnovnih životnih namirnica, a dodatno je zbunjujuće i to što većina ljudi ne poznaje pravu prirodu i svojstva aflatoksina, te njegov mogući uticaj na organizam. Osim u mlijeku, taj mikotoksin se može naći i u drugim prehrambenim proizvodima.
ŠTA JE AFLATOKSIN I KOJE NJEGOVE VRSTE POSTOJE?
„Aflatoksini su prirodni mikotoksini koje proizvode mnoge vrste Aspergillus gljiva, od kojih su najznačajnije Aspergillus flavus i Aspergillus parasiticus”. Te gljive, koje su u stvari buđ koja obično raste na žitaricama, aflatoksin produkuju kao odbram-benu supstancu i to onda kada su izložene nepovoljnim uslovima sredine, a to su visoka temperatura, dugotrajna suša, velike temperaturne razlike između dana i noći, te vlaga i sl. uslovi pri kojima se žitarice skladište. Gljive iz roda Aspergillus su, za razliku od brojnih drugih, aerobni organizmi, koji najbolje uspijevaju u uslovima relativno visoke temperature (25°C do 42°C) i niske vlažnosti vazduha. Zato njihovom širenju direktno pogoduju duga i sušna ljeta, ali visoka temperatura doprinosi i posredno jer usljed pucanja zrna one lako dospijevaju na njegovu površinu. Spora gljive iz vazduha pada na zrno žitarica, najčešće je to kukuruz, ali tek u sadejstvu pomenutih uslova i nakon dugog vremena boravka na zrnu one će produkovati aflatoksin.
OTKRIVENI TEK i960. GODINE
Aflatoksini su otkriveni tek 1960. godine i to nakon velikog pomora ćurki u Velikoj Britaniji, zbog bolesti koju su Englezi tada tajnovito nazvali „Turkey Disease X”. Buđ Aspergillus flavus izolovana j e u kikiriki-jevom brašnu, kojim su ćurke hranjene i koje je bilo uzrok pomora. Aspergillus flavus bila je kristalna supstanca plave fluorescencije.
U prošlosti su poznati slučajevi akutne toksičnosti kod ljudi i to u Anonu (1993), Indiji (1974) i Keniji (1982), kada je uzrok kontaminiranog kukuruza aflatoksinom bila obilna nesezonska kiša. U Anonu je primijećena mršavost kod svinja, kao posljedica hroničnih trovanja, a kod krava je došlo do slabog prinosa mlijeka.
Najznačajniji aflatoksini su B1, B2, G1, G2, M1 i M2. Aflatoksin B1 je najtoksičniji i gotovo je uvijek prisutan gdje i B2, G1 i G2. On se ubraja u grupu kancerogenih supstanci, odnosno spada u grupu 1 prema IARC klasifikaciji, što znači da je agens karcinogen i da je to dokazano kod ljudi. Alatoksin M1 spada u grupu 2A, što znači da je vjerovatno karcinogen kod ljudi, a njegova karcinogenost dokazana je i kod životinja.
Aflatoksini su dobili naziv prema A (Aspergillus) + FLA (Flavus) + TOKSIN, a oznake B i G označavaju pojavu plave CBlue) ili zelene (Green) boje fluorescencije pod UV zracima, dok oznaka M označava prisustvo u mlijeku (Milk)”. Osim kukuruza, aflatoksin se može naći u susamu, kikirikiju, pamuku, pirinču, pistaćima, sjemenkama bundeve, bademu, lješniku, suncokretu, soji, sušenom voću, začinima, mlijeku, mliječnim proizvodima i mesu.
REAKCIJA ŽIVOTINJSKOG ORGANIZMA NA AFLATOKSIN
Preko kukuruza, lišća ili sijena, koje takođe može da kolonizuje Aspergillus gljiva, aflatoksin dospijeva u tijelo preživara. Obrambeni mehanizam životinje počne da luči enzime i na taj način se ona brani. Pod dejstvom enzima aflatoksin se djelimično inaktivira, pa je to razlog zašto se u svježem kravljem mlijeku ne može naći najopasniji, kancerogeni B1, već njegov znatno manje opasan derivat – M1. Tako izmijenjen, a ne prvobitni B1, aflatoksin preko mliječnih žlijezda dospijeva u kravlje mlijeko, a onda i u ljudski organizam. Nakon tri do sedam dana pošto se prekine ishrana kontaminiranom hranom, aflatoksin će nestati iz mlijeka.
Međutim, aflatoksini se nikada u potpunosti ne izlučuju iz tijela životinja, zbog čega se neke od ovih supstanci mogu nalaziti i u mesu koje se koristi za ljudsku ishranu. U životinjskom mesu najviše se zadržava u iznutricama, prije svega jetri ili crnoj džigerici, dok je u veoma maloj količini prisutan i u mišićima („crvenom” i „bijelom” mesu).
UTICAJ NA MLIJEKO
M1 aflatoksin ne razgrađuje se pasterizacijom niti procesima koji se primjenjuju u cilju smanjivanja sadržaja masnoća u mlijeku. To znači da se on može naći i u svježem, pasterizovanom ili dugotrajnom mlijeku. Dozvoljene količine u Crnoj Gori su 0,05 mikrograma po kilogramu mlijeka, a njega ne smije biti u dječijoj hrani.
Add comment