Anksioznost

Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihijatar

Anksioznost (aneksietas) se obično definiše kao difuzna unutrašnja tjeskoba i napetost, koja nema realnu osnovu, niti vidljivi spoljašnji razlog. Kod anksoznosti nastaje strah iz unutrašnjih pobuda i predstavlja reakciju na unutrašnju opasnost koja nastaje zbog neprimjerenih impulsa i poruka koje su neprihvatljive za Ego, što je uslovilo stvaranje intrapsihičkog konflikta (Freud).

Hornay smatra da je anksioznost neprijatna emocionalna reakcija koja nastaje zbog unutrašnje prijetnje ili opasnosti. To neprijatno i mučno osjećanje može da promijeni čovjekovo ponašanje u toj mjeri da razum na njega ne može da utiče.

Poznato je njeno učenje o „bazičnoj anksioznosti“, koja nastaje veoma rano zbog osjećaja bespomoćnosti i inferiornosti, pošto je dijete najbespomoćnije biće.

Bihejvioristi se pozivaju na teoriju učenje u genezi anksioznosti i pogrešno prihvaćene reakcije prilagođavanja.

Kognitivne teorije drže da postoji kognitivna predispozicija za pojavu anksioznosti u smislu specifične obrade tjelesnih simptoma i senzacija i posebnog odnosa prema strahu.

Egzistencijalističke teorije naglašavaju „egzistencijalni strah“, koji je čovjekov neminovni pratilac i bit življenja u svijetu gdje vlada „egzistencijalni strah“ i „preživljavanje smrti“. Dobro je poznato Kirkegorovo djelo “Strah i drhtanje“, gdje upečatljivo definiše anksioznost kao „nemir u slobodi.“

Anksioznost je univerezalan psihosocijalni fenomen, i nema čovjeka koji ga nje iskusio u ovoj ili onoj formi (intenztetu). U tom smislu ona može biti normalna ili patološka. Normalna anksioznost se može shvatiti kao zaštitna emocionalna reakcija koja se javlja povremeno, u epizodama i tranzitorno.  Blažeg je inteziteta i mobiliše ličnost na konstruktivnost, pa i kreativnost.

Patološka anksioznost je intenzivnija i dublja, pod sjenkom iracionalnih naboja, što slabi mogućnost prepoznavanja i konstruktivnog rješavanja konflikta koji je nesvjestan. Patoloiška anksioznost se može javiti u neurotskoj i psihotičnoj formi.

Postoji više modaliteta tretmana (liječenja) anksioznosti. Najčešće se koriste famakološke i psihoterapijske metode liječenja.

Od psiholoških (psihoterapija) najviše maha je zauzela racionalno-emotivna terapija (RET), koja je nastala početkom 1955. godine i brzo se rasprostranila. Radi se o kognitivno-bihejvioralnoj terapiji, čiji se koncept zasniva na tezi da način mišljenja i ponašanja u mnogim prilikama određuje oblik emocionalnog i psihopatološkog ponašanja (odgovora). Naime, ove teorije stoje na stanovištu da mnogi psihički poremećaji stoje u direktnoj korelaciji sa pogrešnim načinom razmišljanja, percepcije i zaključivanja o nekim događajima i situacijama u kojima se čovjek nađe, a ne od samih događaja i  nihove vrste.

Savladavanje anksioznosti (samoterapija) je jedan od oblika RET-a, koju  recimo preporučuje Albert Ellis u svojoj knjizi „Vodič u razuman živoit“, što često preporučiju svojim klijentima neki psihoterapeuti. On kaže ako nešto djeluje opasno i zastrašujuće – na raspolaganju su nam dva pristupa: a) ustanoviti da li to nešto stvarno sadrži opasnost b) ako sadrži, da uradite nešto praktično, da otklonite postojeću opasnost ili da se pomirite s činjenicom da opasnost postoji. Kukanje i užasavanje nad zamislivim strahotama potencijalne ili stvarne opasnosti ne mijenja situaciju, niti nas čini spremnijim da se s njom nosimo. Jenog dana nas mogu zadesiti određene nesreće. Ali, sem preduzimanja razumnih preventivnih koraka kojima se štitimo od takvih  nevolja, obično ništa više preduzeti ne možemo. Velika briga ne rješava  problem, naprotiv, ona generiše anksioznost (strah).

Pretpostavljeni katastrofalni izgledi mnogih potencijalno neprijatnih događaja se preuveličavaju i katastrofe kada se dese nijesu toliko užasne koliko ih zamišljamo i preuveličavamo. Život prate mnoge nevolje, ali pojave katastrofe se rijetko dešavaju. Ove predstave, katastrofe, užas, grozota i slično su naše predstave koje smo nenamjerno stvorili u svojim glavama. To su naše predstave o nečemu, neobičnom, strašnom, fatamorgani, demonu  i slično. Kada recimo imamo okolnost stvarno opasnu, putovanje starim avionom npr. logično je da izmijenite situaciji i odbijete let avionom, prihvatite opasnst kao jednu od neprijatnih životnih činjenica.

Ako možete smanjiti opasnost, radite na tome. Ako ne možete, ili smatrate da je korisnije preuzeti rizik nego ga izbjegavati, izbor vam je suženiji i najbolje je da prosto prihvatite opasnost. Neizvjesnost je najgora solucija, bez obzira na našu poredstavu o opasnposti.

Ako je opsnost vjerovatna i ne možete preduzeti ništa da je spriječite, tada treba reaalno procijeniti kakve nevolje se mogu dogoditi tim dešavanjem.

Treba se služiti verbalnim i aktivnim deprogramiranjem za prevazilaženje određene anksioznosti. Treba poći od saznanja da smo sami stvorili anksioznost svojim unutrašnjim tvrdnjama i predstavama, pa im se treba suprostaviti i opovrgnuti ih. Takođe treba natjerati sebe da se uradi ono čega se nerazumno plašimo (plašite), te  uporno raditi protiv tog straha (anksioznosti).

Većina anksioznosti povezana je sa strahom od javnog incidenta, tuđeg anatagonizma, gubitka ljubavi. Treba ubijediti sebe da stalna briga prije otežava nego olakšava mnoge situacije.

Ima mnogo više šansi da se prebrodi iracionalna anksioznost ako umjesto zamišljanja „užasa“ koji bi nam se desio kad se nešto ružno dogodi, kažemo sebi kako se glupo, nerazumno i samoosujećujuće (frustrirajuće) ponašamo brinući se zbog te „užasne“ stvari.

Skretanje pažnje može rastjerati neosnovan (iracionalni) strah.. Ako leteći avionom stalno brinemo zbog eventualnog pada, treba se koncetrisati na čitanje knjige ili novina, razgovora sa susjedom.

Koristeći tehniku za redukciju anksioznosti, često dolazimo do podataka o porijeklu sadašnjih strahova i anksioznosti, što je dodatni generator za njihovo eleminisanje.

Bez obzira na povljan ishod u tretmanu anksioznosti, ona se ponovo može javiti. Treba znati da je čovjek smrtno biće, da ima urođena prirodna ogranićenja, pa i ograničenu mogućnost kontrolisanja anksioznosti.