Antimikrobni ljekovi su supstance koje sprečavaju razvoj patogenih bakterija i drugih mikroorganizama u organizmu čovjeka a da pri tom ne oštećuju sam organizam. Takav princip se naziva selektivna toksičnost i ispoljavao bi ga idealni antibiotik. Međutim, za mnoge antibiotike i sintetska antibakterijska srdestva se može reći da u terapijskim koncentracijama oštećuju izazivača bolesti, a da istovremeno prouzrokuju toksičnost koja je podnošljiva za domaćina, odnosno bolesnika.
Uvođenje antibiotika u terapiju predstavlja jedno od najznačajnijih dostignuća u medicini. Iako prva ideja o antibioticima potiče s kraja 19. vijeka, tek 1942. godine je prvi put u humanoj medicini primjenjen antibiotik peniclin. Cefalosporini su otkriveni 1948. godine, a 1959. izolovana je 6-amniopenicilanska kisjelina, koja je postala polazna supstanca za sintezu brojnih penicilinskih polusintetskih antibiotika. Primjena ovih ljekova izmjenila je tok bolesti i prognozu mnogih infektivnih oboljenja.
Antibiotici su supstance koje stvaraju niži mikroorganizmi, najčešće saprofitne bakterije i gljivice. Hemijskim promjenama u molekulu prirodnih antibiotika dobijeni su mnogi polusintetski derivati, koji imaju znatne prednosti u pogledu spektra antimikrobnog dejstva i podnošljivosti.
Svaki hemioterapijski lijek djeluje na određenu vrstu prouzrokovača i stoga ima karakterističan spektar antimikrobnog dejstva. Sa praktičnog gledišta ovi ljekovi se dijele u dvije grupe, bakteriostatike i baktericide. Prvi inhibišu rastenje i razmnožavanje bakterija a drugi ih ubijaju. Kod mnogih ljekova iz ove grupe razlika između ova dva efekta je samo kvantitativna i zavisi od koncentracije lijeka na mejstu infekcije. Male koncentracije djeluju bakteriostatski a veće ih ubijaju.
Baktericidno dejstvo nastupa brzo i pogađa samo bakterije koje se dijele, tj. u periodu kada je njihov metabolizam najintezivniji. U stadijumu mirovanja bakterije su neosjetljive prema dejstvu lijeka. Iz tog razloga jedna doza lijeka čak i vrlo velika nije u stanju da eliminiše sve bakterije. U odsustvu lijeka mali broj preživjelih baktertija je u stanju da se oporavi i nastavi sa razmnožavanjem. Stoga je potrebno duže liječenje da bi se sprečilo razmnožavbanje ovih baktreija i izbjegla pojava recidiva bolesti.
Postoje 4 mehanizma dejstva antibiotika na ćelije bakterija.
1.Inibicija sinteze ćelijskog zida
Ova grupa antibiotika inhibira, odnosno zaustavlja stvaranje veza peptidoglikana u ćelijskom zidu patogena. Inhibicija se ostvaruje aktiviranjem enzima koji kida veze peptidoglikana i na taj način dolazi do degradacije zida.
2.Inhibicija sinteze proteina
Do inhibicije sinteze proteina dolazi zbog prekida normalne aktivnosti ribosoma.
3. Inhibicija sinteze nukleinske kisjeline
Ova grupa antibiotika djeluje direktnom degradacijom DNK i RNK molekula, ili se veže za enzime koji upravljaju replikacijom DNK, kao što je DNK polimeraza.
4. Inhibicija metabolizma
Metabolizam je jedan od najvažnijih procesa svih organizama uz pomoć kojeg ćelije dolaze do energije za razne druge procese. Ako se dogodi degradacija enzima koji učestvuju u metabolizmu, ćelije postaju nesposobne za normalno funkcioniranje.
Primjena antibiotika je indikovana samo ako se pouzdano zna da je u pitanju bakterijska infekcija. Pošto ljekovi djeluju samo na određene vrste bakterija neophodna je specifična etiološka dijagnoza bolesti tj. poznavanje vrste bakterije koja je izazivač infekcije. To se može često utvrditi na osnovu kliničke slike i toka bolesti. Pored identifikovanja prouzrokovača, odnosno vrste bakterije koja je izazavala oboljenje, potrebno je da se ispita i njena osjetljivost prema ljekovima koji dolaze u obzir za liječenje, što znači da je potrebno uraditi antibiogram kad god je to moguće. Ovo je posebno značajno kod gram negativnih bakterija čija je osjetljivost prema pojedinim antibioticima promjenljiva.
Upotreba ljekova kao dio procesa zdravstevene zaštite zavisi od ponašanja, kako onih koji ih obezbjeđuju i propisuju, tako i onih kojima su namjenjeni, odnosno onih koji koriste ljekove. Na taj proces veliki uticaj ima sistema zdravstevene zaštite, razvijenost zdravstvene službe, kulturni nivo i nivo zdravstvene svijesti stanovništva.
Propisivanje lijeka od strane doktora simbolizuje njegovu volju da pomogne, izražava njegovu profesionalnu sposobnost i predstavlja uobičajen kraj konsultacije. Za pacijenta propisivanje lijeka simbolizuje interes doktora za njegovo stanje, dokazuje da je bio u pravu što se obratio za konsultaciju i opravdava njegovo poimanje boelsti.
Samoliječenje je dosta raširena pojava, posebno kad su antibiotici u pitanju. Samoliječenje predstavlja prvi korak u procesu upotrebe ljekova. Prema nekim istraživanjima, samo mali broj pacijenata (10- 30%) se javlja doktoru kada uoči simptome bolesti. U ostalim slučajevima se, ili ne preduzima ništa ili se pribjegava samoliječenju, što je češće. U oba slučaja radi se o ocjeni pojedinca ili njegove bliže okoline da neće doći do ozbiljnih poremećaja, odnosno da će se stanje poboljšati lijekom koji sam izabere.
Samoinicijativno liječenje je češće kod žena, starijih osoba i ekonomski bolje stojećih kategorija stanovništva. Samoinicijativno uzimanje ljekova je jedan od oblika ponašanja prema bolesti, odnosno načina na koji ljudi reaguju na bolest. Ono se najčešće zasniva na iskustvu stečenom u ranijoj sličnoj situaciji ili iskustvu rođaka ili priatelja, po tipu – tako je i meni bilo prošle godine, popio sam te i te kapsule i bilo mi je dobro. Pokušaj i ti.
Nekritična primjena antibiotika i drugih antimikrobnih ljekova nosi sa sobom mnoge opasnosti, kao što su razvoj rezistentnih sojeva bakterija, poremećaj normalne bakterijske flore i mogućnost superinfekcije, pojava preosjetljivosti prema antibiotiku (alergija) i nastupanje ozbiljnih toksičnih reakcija. Prilikom primjene ljekova potrebno je pridržavati se osnovnih principa antiifektivne terapije:
– da se primjenjuju samo u određenim indikacijama tj. kad je u pitanju bakterijska infekcija. Banalne infekcije, koje su najčešće virusnog porijekla nisu indikacija za primjenu antibiotika
– doziranje – suviše male ili nedovoljne doze lijeka su bez dejstva, one ne koriste bolesniku, ali doprinose razvoju rezistentnih sojeva. Velike doze mogu da djeluju toksično na organizam.
– Trajanje terapije – od antibiotika se očekuje ne samo da otklone akutnu infekciju već i da spriječe recidive bolesti. Terapija s toga mora da traje dovoljno dugo i ne smije se prekidati prije nego što iščeznu znaci infekcije. Nepotrebno produžavanje terapije takođe podstiče razvoj rezistentnih klica i nosi ospasnost od superinfekcije.
– Antibiotike je potrebno redovno uzimati prema preporučenim vremenskim intervalima.
Za kraj:
Izbjegavajte uzimanje antibiotika, naročito u profilaktičke svrhe
Pijte ih redovno u preporučenoj dozi
Nemojte skraćivati ili produžavati dužinu liječenja
Piše: Prim. mr sci dr med. Slobodan Vranješ
PZU „Milmedika“, Podgorica
Add comment