Rasa – Karcinom dojki češće se javlja kod žena bijele rase nego kod žena crne rase, ali je smrtnost ipak veća kod crnkinja jer su njihovi karcinomi agresivniji.
Menstrualni period – Žene koje su imale više menstrualnih ciklusa za života, zbog rane menstruacije (prije 12-e godine), ili žene koje su kasnije ušle u menopauzu (posle 55-e), imaju izrazitiji rizik za dobijanje ovog oboljenja zbog dužeg perioda djelovanja estrogena i progesterona.
FAKTORI RIZIKA POVEZANI SA NAČINOM ŽIVOTA
• Žene koje nemaju djece ili su kasnije rađale (poslije 30-e godine života)
• Učestala upotreba kontraceptivnih pilula (duže od 10 godina) povećava rizik za nastanak karcinoma dojke
• Postmenopauzna terapija
• Nedojenje (još uvijek je u razmatranju da li i koliko ovaj faktor utiče na nastanak karcinoma dojke)
• Konzumiranje alkohola
• Povreda dojke (bilo kakva povreda dojke može usloviti nastanak karcinoma dojke)
• Gojaznost (prema novim istraživanjima, gojaznost povećava rizik, naročito poslije menopauze)
• Nedostatak fizičke aktivnosti
• Pušenje duvanskih proizvoda.
S obzirom na činjenicu da je individualno zdravo ponašanje u velikoj mjeri zavisno od socijalne sredine i životnog okruženja, a upoznavanjem ovih pridruženih faktora za nastanak tumora, raste ne samo individualna odgovornost nego i kolektivna i društvena obaveza za prihvatanje i sprovođenje modela zdravog života.
FAKTORI RIZIKA ZA KARCINOM DEBELOG CRIJEVA ( KOLOREKTALNI KARCINOM )
Kolorektalni karcinom je najčešći maligni tumor organa trbušne duplje. Može se javiti kao sporadični oblik , koji čini oko 80% oboljelih, ili familijarni oblik, kada se javlja kod više članova uže ili šire porodice i čini oko 20% oboljelih.
Pol – karcinom kolorektuma javlja se podjednako kod oba pola, dok se tumor rektuma češće javlja kod muškaraca.
Dob – češće obolijevaju stariji: šesta, sedma i osma decenija života.
Način ishrane i uslovi života – kolorektalni karcinom je bolest stanovništva razvijenih zemalja. Zna se da prekomjerna tjelesna težina, masnoće u hrani (posebno životinjske masti), rafinisan šećer i ishrana bogata mesom (posebno crvenim mesom) dovode do češće pojave karcinoma debelog crijeva. Važan je i način pripreme mesa (proteini i masti pečeni na visokim temperaturama, npr. na roštilju, stvaraju potencijalno štetne supstance).
Crveno meso je bogato gvožđem koje je prooksidant. Ovo gvožđe može da poveća stvaranje slobodnih radikala u kolonu, a oni mogu uzrokovati hronično oštećenje sluzokože crijeva ili pokrenuti druge karcinogene. Ovi ljudi i inače konzumiraju manje voća i povrća i drugih antioksidanata. Nasuprot tome, postoje brojne studije koje pokazuju smanjenje učestalosti ovog karcinoma kod osoba koje se pretežno hrane voćem i povrćem, mlijekom i mliječnim proizvodima (posebno zaštitno dejstvo imaju kupus, kelj, brokoli, karfiol). Savjetuje se tradicionalan mediteranski način ishrane sa maslinovim uljem (polifenoli), paprikom (likopen), lukom (organski sulfidi), ribom, sirom, i što više sirovih namirnica. Najpreporučljivije je dinstanje i kuvanje; treba izbjegavati pečenje, naročito pečenje po drugi put u istoj masnoći. Vlakna imaju zaštitni efekat: ona skraćuju vrijeme prolaska hrane kroz crijeva i time skraćuju izloženost crijeva dejstvu karcinogena, razblažuju ili apsorbuju različite potencijalne karcinogene, uglavnom žučne soli, a od značaja su i produkti razgradnje vlakana. Ovo posebno važi za vlakna iz cijelog zrna žita, pšenice, voća i povrća, ali ne i za vlakna iz mahunastih biljaka.
Zaštitni efekat ima unos kalcijuma koji ima sposobnost da vezuje i taloži žučne kisjeline. Visok unos magnezijuma kod žena smanjuje rizik od obolijevanja, a folati i vitamin B važni su za rad DNK. C vitamin, E vitamin, selen, zeleni čaj, hormonska terapija estrogenom, zatim unos aspirina i drugih nesteroidnih antiinflamatornih lijekova ima dokazan zaštitni efekat na sve stadijume karcinogeneze debelog crijeva, ali tek poslije 10 i više godina uzimanja.
Pušenje je, kao i za sve ostale oblike maligniteta, i ovdje prisutan faktor rizika, sa naglaskom na uticaj u stvaranju adenomatoznih polipa.
Konzumiranje alkohola (posebno piva) kod muškaraca je povezano sa pojavom kolorektalnog karcinoma u mlađoj životnoj dobi i češćom lokalizacijom tumora u završnim djelovima crijeva.
Slaba fizička aktivnost – SZO je potvrdila da vježbanje smanjuje incidencu obolijevanja od karcinoma debelog crijeva. Svakodnevna, umjerena fizička aktivnost podstiče kontrakciju glatkih mišića zida crijeva, peristaltiku, i time sprečava zatvor, čime se skraćuje vrijeme kontakta potencijalno kancerogenih supstanci sa ćelijama u sluzokoži crijeva.
Predisponirajuća stanja koja ako se ne liječe mogu biti podloga za nastanak malignog tumora, posebno zapaljenjske bolesti crijeva, adenomatozni polipi…
KRAJ TEKSTA U SLJEDEĆEM BROJU
Piše: dr Mirjana Nedović-Vuković
Add comment