Dr Magdalena Vujović – spec. higijene
Šef odsjeka za bezbjednost hrane i procjenu rizika
Centar za zdravstvenu ekologiju
Odeljenje za higijenu, životnu sredinu i zdravlje
Institut za javno zdravlje Crne Gore
Šta su goitrogeni
Ove supstance mogu ometati funkciju štitaste žlijezde na različite načine. Neka jedinjenja indukuju antitijela da reaguju sa štitastom žlijezdom, druga ometaju enzim štitne žljezde peroksidazu (TPO), koji je odgovoran za dodavanje joda tokom proizvodnje tireoidnih hormona.
Gornji tolerantni unos joda je 1100mcg/dan tj. 17mcg/kg/dan.
Dnevni unos za odrasle 150mcg/dan, u trudnoći 200 mcg/dan – PDU – preporučen dnevni unos.
Većina goitrogena su sastavni dio hrane, vode i ljekova.
Kod osoba čija je funkcija štitaste žlijezde već ugrožena, u štitnjači mogu da se uvećavaju ćelije, da nadoknade neadekvatnu proizvodnju hormona, i dođe do eventualnog formiranja strume-gušavosti.
Mehanizam u štitnjači
Prekomjerna proizvodnja T4 i T3 tiroidnih hormona može se kontrolisati blokiranjem biosinteze tiroidnih hormona ili smanjenjem konverzije T4 u aktivni T3 tiroidni hormon. Ovim procesima bi mogli da upravljaju specifični inhibitori zvani antitiroidni agensi.
Najpoznatiji od njih:
͓Tiocijanat,
propiltiouracil, i
neorganski jodidi u visokim koncentracijama.
Tiocijanat smanjuje „hvatanje“ jodida. Ista pumpa koja aktivno ubacuje jone jodida u tireocite ubacuje i tiocijanate, perhlorate i nitrate, pa njihovo davanje u dovoljno visokoj koncentraciji dovodi do kompetitivne inhibicije transporta jodida u ćeliju – tj. do inhibicije mehanizma „hvatanja“ jodida (smanjena količina jodida ne zaustavlja sekreciju tireoglobulina, već onemogućava da nastali tireoglobulin bude jodiran, a time da nastanu hormoni).
Velika količina nitrata u hrani i vodi takođe može smanjiti aktivan transport joda u tireocite. Tako nastao deficit uslovljava pojačano lučenje TSH, što izaziva povećanje žlijezde bez adekvatne sekrecije hormona – tj. do tzv. gušavosti Međutim, prema prvobitno predloženom mehanizmu, ovi agensi djeluju tako što inhibiraju biosintezu hormona štitnjače ometajući jodiranje ostataka tirozilnih tiroglobulina posredovanih peroksidazom (tiroidna peroksidaza ili laktoperoksidaza). To se obično postiže ili formiranjem stabilnog kompleksa donor-akceptor elektrona sa dijodinom ili koordinacijom sa metalnim centrom tiroidne peroksidaze. Superfamiliju peroksidaza sisara čine četiri peroksidaze: tiroidna peroksidaza (TPO), laktoperoksidaza (LPO), mijeloperoksidaza (MPO) i eozinofil peroksidaza (EPO). Ove peroksidaze su kovalentno povezane sa hemskom grupom (koja sadrži gvožđe) i koriste vodonik-peroksid (H2O2) kao akceptor elektrona, koji katalizuje različite oksidativne reakcije. TPO je transmembranski homodimer koji igra važnu ulogu u biosintezi tiroidnih hormona.
Čini se da je inhibicija TPO odličan pristup liječenju hipertireoze.
Glavna organska jedinjenja koja sadrže sumpor i zagađuju zalihe vode, antitiroidnom aktivnošću sličnom tionamidu, a najvjerovatnije potiču iz sedimentnih stijena bogatih organskom materijom može biti faktor u osnovi endemije.
Koje materije su izvor
- Gluten je na vrhu liste potencijalnih goitrogena, ali istina je da osjetljivost na gluten doprinosi širokom spektru autoimunih oboljenja (celijakija, Addisonova bolest, Sjogrenov sindrom, reumatoidni artritis i autoimune bolesti štitaste žlijezde), te se kod primjećene intolerancije potrebno savjetovati sa ljekarom i uraditi potrebna ispitivanja i analize antitijela za pojedine pobrojane bolesti i/ili stanja.
- Izotiocijanati – ova jedinjenja nalaze se u povrću: kupus, prokelj, brokoli, karfiol, zelje, kelj, repa (uglavnom kupusnjače).
- Izotiocijanati, kao i sojini izoflavoni, može biti da blokiraju TPO, ali ovo ne treba da znači isključivanje ovih namirnica iz upotrebe već da se procesima, kao npr. termičkom obradom samom po sebi smanjuje aktivnost goitrogena mijenjajući se molekularna struktura u namirnicama.
- Izotiocijanati su odgovorni za ukus vasabija (japanskog rena ili hrena) koji se mnogo koristi u japanskoj kuhinji (Shahidi i sur, 1997). radiču, brokuli, kupusu i karfiolu. Izotiocijanati su odgovorni za ukus vasabija (japanskog rena ili hrena) koji se mnogo koristi u japanskoj kuhinji.
- Glukozinolati se smatraju goitrogenima što je vidljivo iz povećanja štitnjače na životinjama hranjenim sjemenkama koje sadrže glukozinolate (Shahidi i sur, 1997).
Glukozinolati apriori nisu otrovni, razgrađuje ih enzim mirozinaza (tioglukozidaza, odnosno tioglukozidglukohidrolaza) prisutan u biljnim vakuolama posebnih idioblasta, a oslobađa se prilikom njihovog oštećivanja. Tim procesom nastaju produkti koji su toksični: izotiocijanati, tiocijanati, nitrili i ostali (Shahidi i sur, 1997).
Kao potencijalni otrovi, glukozinolati nisu potpuno nepoželjni u namirnicama jer su odgovorni za oštar ukus senfa, rena i rotkvice te daju karakterističnu aromu radiču, brokuli, kupusu i karfiolu.
Neki glukozinolati imaju povoljan učinak na organizam, indolili glukozinolati inhibiraju karcinogenezu induciranu policikličkim aromatskim ugljovodonicima (Loft i sar, 1992).
Sojini izoflavoni
Goitrogena aktivnost sojinih izoflavona mogla bi se djelimično isključiti kuvanjem ili drukčijom obradom npr. fermentisanjem…
Preporučujemo da ljudi sa problemima štitnjače uključe u ishranu izvore bogate elementarnim jodom (ribe hladnih mora, brusnice, brazilski orah, mineralne vode bogate jodom i/ili dodavanje jodirane soli umjereno… (oprez kod hiper TA nakon pripreme obroka, zbog toga što je jod isparljiv element) i selenom. Potrebno je redovno pratiti nivo hormona štitnjače, kao i stalne se konsultovati sa svojim ljekarom, bilo da se kontroliše nivo hormona, anitijela na tireoidne hormone, celijakiju, tzv. reumatoidne faktore, i/ili redovno ultrazvučno praćenje štitaste žljezde.
Američka uprava za hranu i ljekove (FDA) dodala je upakovano upozorenje na etiketi za propiltiouracil, da bi se uključile informacije o izvještajima o teškim povredama jetre i akutnoj insuficijenciji jetre, od kojih su neke bile fatalne kod odraslih i pedijatrijskih pacijenata.
Reference
Design, Synthesis, Molecular Modeling, and Biological Evaluation of Novel Thiouracil Derivatives as Potential Antithyroid Agents
Epidemiology of endemic goitre in western Colombia
Methimazole-induced cholestatic hepatitis: two cases report and literature review
PDU – preporučen dnevni unos
