Dr Mirko Šebek, spec. pneumoftiziolog
Predsjednik Respiratornog udruženja Crne Gore
Dom zdravlja Bijelo Polje
Iako je hronična opstruktivna bolest pluća – HOBP (Chronic Obstructive Lung Disease – COPD ) poznata godinama, zvanični organi i zdravstvene službe zabrinuti su zbog stalnog porasta prevalencije i mortaliteta od ove bolesti.
HOBP je trenutno četvrti vodeći uzrok smrtnosti u svijetu, uz projekciju da će već na kraju 2020. zauzeti treće mjesto. Nažalost i u narednim decenijama se očekuje dalji rast obolijevanja i smrtnosti uzrokovan HOBP-om.
Da bi se među zdravstvenim radnicima, predstavnicima javnog zdravstva i u javnosti uopšte povećalo saznanje i svijest o HOBP, kao i da bi se poboljšali prevencija i liječenje objedinjenim naporima širom svijeta, osnovana je Globalna inicijativa za hroničnu opstruktivnu bolest pluća (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease – GOLD).
Definicija
HOBP se karakteriše se stalnim, obično progresivnim respiratornim simptomima i ograničenjem protoka vazduha usljed abnormalnosti (suženja) disajnih puteva i/ili alveola, najčešće nastalih usled izlaganja štetnim česticama i gasovima ili nenormalnim razvojem pluća.
Sam naziv oboljenja, HOBP, objedinio je dva ranije korišćena pojma, hronični bronhitis i emfizem pluća. Međutim, HOBP je ne samo ozbiljna bolest pluća koja otežava disanje, već ima i značajne sistemske posljedice kao što su gubitak tjelesne težine i mišićne mase, popuštanje srčanog mišića, pojavu depresije itd.
Etiologija
HOBP najčešće obolijevaju pušači ili bivši pušači! Potom osobe koje su radile ili boravile na mjestima gde je bilo puno prašine, dima ili hemikalija. Takođe, HOBP razvijaju i osobe zbog nasljedne teške deficijancije alfa-1 antitripsina, kao i osobe koje imaju loše liječenu ili nekontrolisanu dugogodišnju bronhijalnu astmu. Većina bolesnika sa HOBP ima preko 40 godina, ali mogu oboljeti i mlađi ljudi.
Simptomi
Osobe koje boluju od HOBP žale se na kašalj, iskašljavanje sluzavog ili “prljavog” ispljuvka, otežano disanje uz povremeno sviranje u grudima prilikom disanja. Ostaju bez daha pri uobičajnom fizičkom naporu i potrebno im je duže vrijeme da se oporave nakon prehlade. Sa napredovanjem bolesti, tegobe postaju sve izraženije. Nažalost, većina pacijenata, dominantno pušača, se kasno javlja ljekaru smatrajući da je kašalj normalna pojava zbog pušenja, a svoju fizičku aktivnost redukuju i prlagode kako bi izbjegli osjećaj gušenja pri naporu.
Dijadnostikovanje HOBP
Dijagnozu HOBP treba razmotriti kod svake osobe sa dispnejom, hroničnim kašljem, iskašljavanjem i/ili podatkom o izloženosti faktorima rizika za bolest, posebno pušenju cigareta.
Dijagnoza HOBP se može postaviti na osnovu pomenutih simptoma kod pacijenta, pregleda, postojanja faktora rizika i testova plućne funkcije.
Osnovni test plućne funkcije za dijagnostikovanje HOBP je spirometrija. Tokom ovog bezbolnog pregleda, obučeno medicinsko osoblje od pacijenta traži da duboko udahne, a zatim izdahne što je moguće snažnije u cijev koja je povezana na uređaj koji se zove spirometar. Uređaj mjeri količinu vazduha koju osoba može izdahnuti i brzinu kojom ga izdiše.
Spirometrija je neophodna za postavljanje dijagnoze HOBP, tj. dokumentovanja postbronhodilatorne vrijedosti FEV1/FVC < 0.70, koja ukazuje na ograničenje protoka vazduha kroz disajne puteve (opstrukciju). Na osnovu postbronhodilatornih vrijedosti samog FEV1 (forsiranog ekspirijumskog volumena u prvoj sekundi) određujemo stepen opstrukcije disajnih puteva.
ABCD procjena težine HOBP
Pored procjene stepena opstrukcije disajnih puteva, za svakog pacijenta sa HOBP potrebno je procijenti težinu simptoma i dispneje nekim od upitnika (mMRC) Modified British Medical Research Council Questionnair ili COPD Assessment Test (CAT™), kao i broj i težinu prethodnih egzacerbacija bolesti. Procjena je neophodna radi klasifikacije težine bolesti, ukupnog zdravstvenog stanja i procjene budućeg rizika od egzacerbacija ili smrtnog ishoda. Na osnovu preporuka GOLD još od 2011. pa do 2020, pacijenti se klasifikuju u jednu od 4 grupe A, B, C ili D radi adekvatnog terapijskog protokola. (Slika 1.)
Farmakološka terapija stabilne HOBP
Najvažniji ljekovi u liječenju HOBP-a su bronhodilatatori. Bronhodilatori djeluju na glatke mišiće oko disajnih puteva. Tako se suženi disajni putevi otvaraju i disanje je olakšano. Zavisno od težine i procjene HOBP-a, ljekar može prepisati kratkotrajne ili dugotrajne bronhodilatore. Kratkotrajni bronhodilatori imaju dejstvo između četiri i šest sati i koriste se samo po potrebi. Dugotrajni bronhodilatori djeluju i do 24 sata, koriste se svakodnevno i predstavljaju najvažnije ljekove za većinu pacijenata sa ovom bolešću.
Kod pacijenata sa blagim simptomima HOBP-a, moguće je dati kratkotrajne bronhodilatore. U tom slučaju, lijek se može koristiti po potrebi samo kada se pojave simptomi.
Kod većine pacijenata sa umjerenim ili teškim HOBP-om, osnovnu terapiju predstavlja redovni tretman dugotrajnim bronhodilatorima. Kod nekih bolesnika, posebno kada postoji preklapanje s bronhijalnom astmom, koriste se i inhalacioni steroidi. (Slika 2.)
Pored farmakološkog tretmana, veoma bitnu ulogu ima edukacija, prekud pušenja i izbjegavanje ostalih faktora rizika, respiratorna rehabilitacija, vakcinacija, dugotrajna oksigenoterapija u kućnim uslovima i adekvatna ishrana.
Reference:
1. 2019 Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease, Available on https://goldcopd.org/
2. Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030. PLoS Med 2006; 3(11): e442.
3. Tashkin DP, Altose MD, Bleecker ER, et al. The lung health study: airway responsiveness to inhaled methacholine in smokers with mild to moderate airflow limitation. The Lung Health Study Research Group. Am Rev Respir Dis 1992; 145(2 Pt 1): 301-10.
4. Jones PW, Harding G, Berry P, Wiklund I, Chen WH, Kline Leidy N. Development and first validation of the COPD Assessment Test. Eur Respir J 2009; 34(3): 648-54.
5. Fletcher CM. Standardised questionnaire on respiratory symptoms: a statement prepared and approved by the MRC Committee on the Aetiology of Chronic Bronchitis (MRC breathlessness score). BMJ 1960; 2: 1662
