Klinička mikrobiologija je nauka koja se bavi izučavanjem patogenih mikroorganizama: bakterija, virusa, gljivica i parazita. Mikroorganizmi su najmanja živa bića koja nijesu vidljiva golim okom. Laboratorija gdje se vrši ispitivanje bioloških uzoraka na mikroorganizme sa ciljem da se dobije informacija o zdravlju pacijenta naziva se klinička (medicinska) laboratorija.
Mikroorganizmi su poznati još od davnih vremena. Skretali su pažnju jer su bili prepoznati kao uzročnici zaraznih bolesti koje su se masovno javljale kod ljudi i životinja. U najstarijim vjerskim i drugim pisanim dokumentima postoje podaci koji govore da su ljudi znali ne samo o zaraznim bolestima, nego i o njihovom porijeklu, prenošenju i sprečavanju. Stari Egipćani, 4000 godina prije nove ere, su znali da neke bolesti se prenose dodirom sa bolesng na zdravog čovjeka. Oni su koristili kuhinjsku so i šalitru kao dezinfekciona sredstva u konzervaciji mumija. Vavilonci i Asirci još 3500. godine prije nove ere su znali da je lepra prenosiva bolest zbog čega su „gubavce” izdvajali od zdravih ljudi. Stari Jevreji su znali da bolesti kao što su kuga, trahom, lepra, antrax i šuga se prenose dodirom, odjećom i prašinom (zapis u III Mojsijevoj knjizi 400 g. prije n. ere).
Do XV vijeka, pod uticajem Hippocratesovog mišljenja, vjerovalo se da bolesti mogu biti izazvane spoljnim faktorima sredine u vidu štetnih isparenja u vazduhu koje su nazivali „mijazme”.
Srednji vijek je prekretnica u shvatanju pojave zaraznih bolesti jer počinje da dominira učenje o „contagiji”. Girolamo Fracastoro, 1478-1553. godine, italijanski ljekar razvio je učenje o postojanju infektivnog agensa, contagium vivum, koji dovodi do pojave zarazne bolesti. Mikrobiologija postaje određenija pronalaskom mikroskopa. Antony van Leeuwenhoek (1632-1723. godine) bio je holandski trgovac koji je 1674. godine napravio prvi mikroskop. Ovaj mikroskop koji je uvećavao 300 puta, prikazao je prvi put u istoriji čovječanstva prisustvo mikroorganizama u ljudskim sekretima.
Mikrobiologija svoj pravi procvat doživljava u XIX vijeku, kada i dovodi do preokreta u medicini. Uticaj mikrobiologije na medicinu u tom periodu najbolje definišu riječi italijanskog istoričara medicine Kastiljonija iz 1925. godine: „Početak mikrobiološkog shvatanja označava ne samo stvaranje nove medicinske grane, već i preokret u celokupnom sklopu ljekarske misli. Istorija bakteriologije je jezgro istorije medicine novog doba”.
Svijet koji je otkrio van Leeuwenhoek, danas je smješten u vrlo kompleksnu oblast medicinske (kliničke) mikrobiologije. Medicinska mikrobiologija, kako je već rečeno, izučava četiri grupe mikroorganizama (bakterije, viruse, gljive i parazite). Svaka grupa ima specifčnu kompleksnost, ne samo po pitanju građe, nego i po pitanju bolesti koje izaziva.
U svijetu medicine, mikrobiologija danas predstavlja dijagnostičku granu koja je neophodna u svim njenim oblastima kada se sumnja na zarazne bolesti. Zbog toga jedan od najznačajnijih razloga za izučavanje mikroorganizama je činjenica da njihovo poznavanje omogućava razumijevanje bolesti koje izazivaju i na koji način da se kontrolišu. Nažalost, odnosi među domaćina, mikroorganizma i bolesti koje izazivaju nijesu jednostavni. Većina mikroorganizama ne izaziva bolest, iako ima i takvih. Opet, manji broj mikroorganizama je striktno patogen. Umjesto toga, veći broj mikroorganizama izaziva bolest samo u strogo defnisanim situacijama. Neke bolesti nastaju isključivo kada čovjek dođe u kontakt sa spoljnim izvorom infekcije (egzogene infekcije), dok druge bolesti nastaju od sopstvene mikroflore (endogene infekcije).
Interakcija domaćina i mikroorganizma je kompleksna. Interakcija može da rezultira tranzitornom kolonizacijom, dugim simbiotičkim odnosom ili bolešću. Virulentnost i lokacija mikroorganizma, kao i mogućnost imunološkog odgovora domaćina, određuju ishod interakcije. Klinička mikrobiološka laboratorija igra značajnu ulogu u dijagnozi i kontroli infektivnih bolesti. Međutim, doprinos laboratorije može biti limitiran ukoliko uzorak koji se dostavlja ne ispunjava potreban kvalitet ili je transport sproveden na neodgovarajući način.
Dijagnoza uzročnika infekcije je ključna karika u tretmanu zaraznih bolesti. Dijagnoza infekcije postavlja se utvrđivanjem prisustva mikroorganizama u ljudskom organizmu. Uzorak je biološki materijal koji se uzima od bolesnika i analizira u mikrobiološkoj laboratoriji. Da bi se mikroorganizam naznačio kao etiološki uzročnik za neku zaraznu bolest, potrebno je da budu ispunjeni Kochovi postulati:
l. Od uzorka uzetog od bolesnika treba da se izoluje mikroorganizam u čistoj kulturi.
2 .Izolovani mikroorganizam inokuliran u eksperimentalnu životinju daje istu bolest kao kod bolesnog čovjeka.
3. Od uzorka uzetog od prethodno inokulirane životinje treba da se izoluje mikroorganizam u čistoj kulturi.
Danas rutinska mikrobiološka dijagnostika obuhvata: uzimanje uzorka, transport do laboratorije, obradu uzorka s izolovanjem i identifikacijom uzročnika, tumačenje rezultata i interpretacija osjetljivosti mikroorganizama.
Pravilno uzimanje i transport uzorka, koji se često rade van mikrobiološke laboratorije, neophodan su uslov da bi se dobio validan rezultat i bitno zavise od vrste uzorka. Zbog njihovog velikog značaja, danas postoje procedure koje detaljno govore o svim koracima postavljanja pravilne mikrobiološke dijagnostike: od uzimanja reprezentativnog uzorka do pravilnog tumačenja dobijenog nalaza. Shodno tome, za postavljanje mikrobiološke dijagnostike treba ispoštovati sve korake mikrobiološke procedure, kako bi mikrobiologija kao medicinska grana dala pravi doprinos u liječenju ljudi.
Važno je shvatiti da mikrobiološki svijet jeste dinamična zajednica koja stalno evoluira. Danas se otkrivaju nove bolesti i novi mikroorganizmi, a već poznati mikroorganizmi mijenjaju neke svoje osobine. Sadržaj ove knjige usmjeren je da obogati razumijevanje mikroorganizama i bolesti koje one izazivaju.
(KLINIČKA MIKROBIOLOGIJA, Uvod, doc. dr Vineta Vuksanović, Univerzitet Crne Gore, Podgorica, 2009.)
Doc. dr Vineta Vuksanović
Dodajte komentar