Poznavanje strukture ćelijskog jedra i jedarnih antigena je značajno, jer pod određenim okolnostima antigeni jedra mogu da podstaknu imuni sistem čovjeka na produkciju antinukleusnih antitijela (ANA) tj. antitijela koja se vezuju za antigene ćelijskog jedra. Antinukleusna antitijela su prvo otkrivena u serumima bolesnika sa sistemskim eritemskim lupusom (SEL). Na početku se govorilo o totalnim ANA (tANA), pošto raspoloživa metodologija nije omogućavala identifikaciju njihovih podgrupa. Ona (tANA) ne ukazuju na antigensku specifičnost potvrđenih antitijela. Zahvaljujući razvoju brojnih i vrlo osjetljivih specifičnih metoda, moguće je odrediti i različite podgrupe ANA, tj. specifična ANA (sANA), karakteristična za pojedine antigene jedra. ANA ispoljavaju izotipsku heterogenost i mogu pripadati bilo kojoj klasi imunoglobulina. Utvrđeno je da tANA najčešće pripadaju klasama IgG, IgM i IgA bilo da se u jednom serumu nalazi samo tANA jedne od ovih klasa, bilo da postoje istovremeno, u različitim kombinacijama. Kasnije su dokazana i tANA klase IgE i klase IgD. Određivanje klasa imunoglobulina kojima tANA pripadaju danas ima samo orijentacioni značaj, jer je neophodnije određivanje sANA, jer su ona specifična za pojedine antigene jedra, tj. za pojedine bolesti.
Značaj detekcije antinukleusnih antitijela
Imunološko testiranje bolesnika pri sumnji na neku SBVT (sistemska bolest vezivnog tkiva), započinje određivanjem prisustva tANA u serumu, kao i njihovog titra, a nastavlja se dokazivanjem pojedinih sANA, kao specifičnijih za pojedine bolesti. Selektivna pojava nekih sANA u određenih SBVT koristi se u dijagnostičke svrhe, za procjenu težine bolesti, za praćenje efekata primijenjene terapije i za prognozu bolesti. Klinička osjetljivost tANA, kao pokazatelja pri dijagnostici SEL (sistemski eritemski lupus) je velika. Opšte je prihvaćen stav o znatno većim titrovima tANA u SEL- u u poređenju sa drugim bolestima. Veći titar tANA u SEL-u je u korelaciji sa većom aktivnošću bolesti,dok u remisijama titar pada. Sa druge strane, shvaćeno je da negativan rezultat testa za tANA bitno doprinosi isključenju dijagnoze SEL-a . Klinička specifičnost tANA u bolesnika sa SEL nije velika. To je zbog toga što se tANA mogu otkriti i u serumima:
1) Oboljelih od drugih SBVT;
2) Bolestima jetre: hronični aktivni hepatitis, progresivna bilijarna ciroza, ostale bolesti jetre;
3) Bolestima respiratornih organa: fibrozirajućem alveolitisu, silikozi, pneumokoniozama, primarnoj fibrozi pluća, hroničnom bronhitisu i astmi;
4) Različitim infekcijama: infektivnoj mononukleozi, virusnom hepatitisu, tuberkulozi pluća, lepri, luesu, malariji;
5) Alergijama: na ljekove, teškoj urtikariji;
6) U disproteinemijama;
7) U raznim tumorima: limfomi, kacinomi, hipernefrom;
8) U drugim bolestima: uveitisu, autoimunom tireoiditisu, ulceroznom kolitisu, autoimunoj hemoliznoj anemiji, miastenii gravis, rekurentnom tromboflebitisu, pernicioznoj anemiji, psorijazi i u postoperativnim stanjima;
9) Kod zdravih osoba.
U bolestima koje ne spadaju u SBVT pojava tANA (uglavnom u malom titru) predstavlja samo epifenomen nastao usljed reakcije imunog sistema na oslobađanje jedarnih antigena iz lediranih tkiva, ili kao rezultat poremećaja imunog odgovora svojstvenog odgovarajućoj bolesti, tako da je njihov nalaz bez kliničkog značaja. ANA se mogu detektovati i u serumima zdravih starijih osoba. Kod njih se ova prirodna auto antitijela mogu javiti kao posljedica oslobađanja zabranjenih klonova i autoantigena (npr. DNK) u virusnim, bakterijskim i parazitarnim infekcijama, kao i poliklonskom aktivacijom autoreaktivnih B limfocita. Prirodna autoantitijela predstavljaju dio fizioloških mehanizama za odbranu organizma od sopstvenih i stranih produkata. Ona djeluju kao filter koji štiti autoantigene od uticaja snažnog imunog odgovora izazvanog unakrsnim cross reaktivnim antitijelima na infekciju organizma. U serumima zdravih osoba moguće je otkriti prisustvo ANA. Titar tANA je kod takvih osoba po pravilu nizak. Nalaz tANA kod zdravih osoba uglavnom nema klinički značaj. Međutim, takav nalaz obavezuje kliničara na opreznost, i tada je neophodno ponavljanje testiranja i razmatranje mogućnosti postojanja ma kojeg od stanja za koja je poznato da ih može pratiti pojava ANA.
Poznato je da mnogi ljekovi (prokainamid, hidralazin, hlorpromazin, izoniazid, sulfonamidi, metildopa, aspirin, interferon-γ i dr.) mogu da izazovu pojavu ANA kod osoba koje ih uzimaju, a kod nekih od njih se može pojaviti i medikamentozni lupus.
Korišćenjem tkivnog supstrata, a u slučaju pozitivnih rezultata (postojanje ANA) na fluorescentnom mikroskopu, moguće je razlikovati 4 tipa jedarne fluorescencije, koji se mogu uočiti u mirnoj fazi (interfazi) ćelijskog ciklusa (Slika 1).
Homogeni (difuzni ili solidni) tip fluorescencije – kada je jedro u cjelini podjednako obojeno fluorohromom. Homogeni tip fluorescencije jedra je u visokom titru prisutan kod bolesnika sa SEL. Javlja se u visokom procentu i kod oboljelih od medikamentoznog lupusa, zahvaljujući prisustvu anti-histonskih antitijela (AHA) u visokom titru. Ako je prisutan nizak titar ANA kod homogenog tipa fluorescencije jedra, tada može biti u pitanju i neka druga SBVT. Ivični (periferni ili membranski) tip fluorescencije jedra karakteriše intenzivna fluorescencija perifernog dijela jedra u odnosu na fluorescenciju centralnog dijela, koja može biti i odsutna. Ovakav nalaz označava prisustvo anti-dsDNK u bolesnikovom serumu. Karakteriše aktivne forme SEL. Dokazano je da ga mogu proizvoditi i antitijela specifična za jednolančanu DNK (ssDNK), pa i anti-DNP antitijela i AHA. Tačkasti (mrljasti) tip fluorescencije se prikazuje u vidu svijetlećih tačkica rasutih po jedru. Ovaj tip fluorescencije jedra dokaz je prisustva antitela na različite ekstraktibilne nuklearne antigene (ENA): Sm, U1RNP, SS-A(Ro), SS-B(La), Scl-70, Jo-l i druge. Srijeću se kod ispitivanja seruma oboljelih od sklerodermije, Sjögrenovog sindroma, miješane bolesti vezivnog tkiva, polimiozitisa, dermatomiozitisa. Nukleolusni tip fluorescencije se karakteriše jasnom fluorescencijom nukleolusa, dok okolne strukture jedra ne vezuju konjugat i ne fluoresciraju. Ovaj tip fluorescencije se srijeće najčešće kod sklerodermije i to kao odraz reakcije nukleolusnih antigena (PM-Scl, U3 RNP, RNK polimeraze I, fibrilarin, NOR-90 i drugih) sa njima specifičnim antitijelima. Nukleolusni tip fluorescencije viđa se dosta često i kod polimiozitisa, gdje se radi o prisustvu anti-PM-Scl antitijela. Još se dokazuju u serumima bolesnika sa Raynaudovim sindromom i CREST sindromom, a rjeđe u drugim SBVT.
Dr med. Vasilije Lj. Bošković
Dom zdravlja, Bijelo Polje
Dodajte komentar