Cirkadijalni ciklus budnost/spavanje fiziološki je dio života. Riječ je o održavanju budnosti tokom dana, dok je organizam izložen svjetlosti, i spavanju tokom noći, kada je mrak. Taj ciklus pokazuje svoje specifičnosti u različitim oblicima života. Iako veoma jednostavan i poznat svima, cirkadijalni ciklus čovjeka intriga je mnogim naučnicima, odnosno odgonetka na pitanje zašto i kako to naš organizam reaguje na dnevnu svjetlost, to jest odsustvo iste.
Smatra se da je glavni faktor u regulisanju cirkadijalnog ciklusa upravo dnevna svjetlost. Izlaganje dnevnoj svjetlosti dovodi do stimulisanja nervnog puta retina-hipotalamus. U hipotalamusu se nalazi specijalni centar koji se naziva suprahijazmatskim jedrom, koje se ponaša kao relej za ostale djelove mozga koji kontrolišu lučenje hormona, tjelesnu temperaturu, specifičnosti imunog sistema, digestivnog aparata i druge osobenosti koje prate spavanje ili budnost.
Uprošteno govoreći, ujutru, kad se organizam izloži dnevnoj svjetlosti, suprahijazmatsko jedro počinje da daje takve impulse koji rezultiraju povećanjem tjelesne temperature i oslobođavanje stimulišućih hormona kao što je kortizol. Organizam se budi, ali sa druge strane, usporava se sinteza hormona koji se smatra da su povezani sa spavanjem, a među njima i melatonin.
Pinealna žlijezda se nalazi u srednjoj liniji mozga. Veličine je zrna graška, leži iznad zadnjih komisura, blizu nivoa habenularnog kompleksa Silvijevog akvadukta (kanal spaja treću i četvrtu moždanu komoru). Njena osnovna funkcija jeste da integriše informaciju kodiranu u svjetlosti u koordinisanu sekreciju koja podliježe biološkoj ritmičnosti. Da bi dočarali njen značaj, a akcentirali mističnost, sj etićemo se Renea Dekarta koji ju je nazivao „sjedištem duše”, odnosno mjestom gdje se prepliću duša i tijelo.
Melatonin, porijeklom iz pinealne žlijezde, sintetiše se iz triptofana, preko serotonina. Naziv melatonin potiče od grčke riječi melas, što u prevodu znači crno, ukazujući na taj način da se melatonin povezuje sa tamom. Melatonin je važan faktor u životu različitih vrsta. Upravo na osnovu dejstva melatonina ptice selice znaju da je vrijeme za jesenju selidbu. Ova supstanca takođe reguliše i rast dlake, lijanje i stanje hibernacije kod nekih životinja. Jaka svjetlost direktno inhibira oslobađanje melatonina i zato ga nazivaju i „Drakula hormon”
Kod čovjeka je za sada poznata funkcija melatonina da obezbijedi zdrav i okrepljujući san. Povećanjem koncentracije melatonina u krvi organizam se priprema za spavanje. Povećana koncentracija melatonina u krvi nalazi se tokom noći, sa pikom oko ponoći, a izjutra njegova koncentracija pada. Nivo melatonina noću može da bude i do deset puta veći od nivoa tokom dana. Ova ravnoteža lako može biti poremećena, pogotovo kod ljudi koji rade noću ili često mijenjaju vremenske zone. Nažalost, danas sve više ljudi, naročito u urbanim sredinama, ima deficit melatonina. To je zato što je u gradovima vještačko osvjetljenje glavni krivac za nemogućnost ostvarivanja potpunog mraka tokom noći. Takođe, različite navike u vidu spavanja pokraj upaljenog televizora, bilo kakvog izvora svjetlosti mogu biti uzroci lošeg sna. Svjetlost koči enzime odgovorne za prevođenje serotonina u melatonin. Vrlo je važno da se očuva stvaranje i funkcija melatonina.
Koncentracija melatonina zavisi i od starosti. Djeca u prosjeku imaju veću koncentraciju melatonina u odnosu na odrasle, pa se smatra da se proizvodnja melatonina smanjuje kako starimo. Ljudsko tijelo najbolje funkcioniše ukoliko postoji pravilan ciklus spavanja i budnog stanja. Pomažući pri održavanju zadovoljavajućeg sna i relaksacije, melatonin doprinosi zdravom funkcionisanju imunog sistema, krvnog pritiska i tjelesne temperature.
Neke studije su pokazale da melatonin pomaže u oslobađanju ženskih reproduktivnih hormona. Isto tako pomaže da se utvrdi kada počinje menstruacija kod žena, učestalost i trajanje menstrualnog ciklusa i kraj menstruacije. Održavanje normalnog nivoa melatonina u organizmu može biti veoma korisno za odlaganje nastanka Alchajmerove i Parkinsonove bolesti, kao i ishemije mozga, odnosno moždanog udara, tako da je priča o melatoninu tek počela. Razne studije pokazale su da se može smanjiti i stepen neurodegenerativnih promjena u organizmu. Utvrđeno je da dovoljna količina ovog hormona pozitivno utiče na raspoloženje, dok njegov nedostatak dovodi do uznemirenosti, zamora i lošeg raspoloženja. Isto tako, spekuliše se i da melatonin sprečava srčani udar uzrokovan stresom, tako što smanjuje proizvodnju kortikoster-oida koji mogu da oštete srčani mišić.
Pri današnjem ubrzanom tempu života svima nam je zajedničko to da premalo vremena posvećujemo pravilnom odmoru. Brz tempo života neprimjetno nas uvlači u nepoželjan ritam života koji se suprotstavlja fiziološkim pravilima. Kao rezultat toga imamo poremećaje spavanja, nepripremljenost organizma za izazove koje nosi svakodnevni život.
Kod ljudi koji imaju problem da utonu u san ili imaju više od 60 godina, pokazalo se djelotvornim peroralno konzumiranje ovog hormona kao lijeka. Da bi bio koristan u terapiji, melatonin bi trebalo da se uzima u odgovarajućoj dozi, u određenom periodu dana, odnosno uveče pola časa prije odlaska na spavanje. Najbolje je uvijek u isto vrijeme i uvijek uveče, pred spavanje. Sve dosadašnje studije pokazale su da ne postoji opasnost od predoziranja ili toksične reakcije.
Ovaj hormon može da se izoluje iz biljnih preparata. Najviše ga ima u kalifornijskom maku (lat. Eschscholzia californica) i afričkoj grifoniji (lat. Griffonia simplicifolia).
Piše: mr ph. Aleksandar Jovanov
Dodajte komentar