Postoprativna medicinska rehabilitacija i sportska reedukacija koljenog zgloba sportista predstavljaju veoma važan postupak koji se izjednačava sa važnošću operativne tehnike. Ovaj period je često dug i mukotrpan, pa zahtijeva timsku saradnju operatora, fizijatra, sportskog ljekara, trenera i fiziotarapeuta.
Preoperativna edukacija
Medicinska rehabilitacija se još u preoperativnoj fazi precizno evaluira poštovanjem osnovnih principa bazične pripreme, sa ciljem postizanja optimalnih funkcionalnih kapaciteta u odnosu na stepen organskog oštećenja i izabrani metod operativne tehnike.
U preoperativnoj pripremi, sportista se prethodno edukuje za izotonične vježbe, pa se po uvidu u stepen postignute edukacije vrši indicirana hirurška intervencija. Edukacione kinezi vježbe individualno se planiraju za lakšu primjenu u postoperativnom toku, sve do pozitivnog razvoja konektivnih crta sportske ličnosti.
Medicinska rehabilitacija
Rehabilitacioni postupak tretiranja funkcionalne insuficijencije mišića grupe m.quadricepsa ustvari predstavlja trening djelovanja na funkcionalne aberatne strukture, što zahtijeva izvjesnu metodološku modifikaciju, ali ne i principijelnu korekturu sportskog treninga. Razlike postoje u radu i doziranju. Kod fizičko – rehabilitacionih tretiranja postupci nijesu šematski, već lokalni status određuje izbor, redosljed i jakost kinezi procedura operisane noge.
Dok je opšta kondicija izvrsna počinju, nekoliko sati po operaciji, izometrijske vježbe m.quadricepsa i m.triceps sure imobilisane noge u elastičnoj bandaži, više puta dnevno u trajanju od četiri do pet minuta. Ovo treba da prati statistički i aktivni rad simetrički slobodne noge.
Izometrijski trening je jednostavan i efikasan uz manju energetsku potrošnju i manji umor za brži oporavak, ali se maksimalno postiže efekat, zavisno od položaja treninga, uz istovremeno povećanje viskoziteta mišića.
Po skidanju šavova, i to poslije 10 dana, lagano počinje aktivna kontrakcija kao „patelarna igra“. Finalni rezultati se analiziraju nakon šest sedmica postoperativnog rehabilitacionog treninga.
Specifičnost intrahospitalne faze medicinske rehabilitacije tipične mišićne insuficijencije najznačajnijeg segmenta, za najveći broj sportista vrhunskog sportskog dometa ne trpi primjenu uobičajenih metoda fizikalnog liječenja, jer one ne doprinose postizanju visokog nivoa pozitivnih efekata potrebnih za postizanje i prevazilaženje sportskih mogućnosti u trenutku povređivanja.
Funkcionalna rehabilitacija
Postoperativna ambulatna faza funkcionalne rehabilitacije nastavlja se u fizijatrijskoj ambulanti uz pomoć fiziotarapeuta i pod kontrolom fizijatra, ili i kod kuće, prema propisanim uputstvima. U nju se uključuju sportski ljekar, trener i klupski fiziotarapeut. Ovaj period krije opasnost poligragmazije zbog mnogo raspoloživih sredstava, pa rehabilitacija treba da se nastavi pod kontrolom hirurga – operatora.
Operator najbolje procjenjuje funkcionalnu vrijednost, na osnovu poznavanja inicijalnog lokalnog statusa i opšte fizičke kondicije u komparaciji sa postignutim nivoom mišićne sile kao osnovnog parametra mišićne funkcije i polifunkcionalnim integritetom operisanog koljena. Kao temelj služi pravilo PAYER- a, zglob i mišić nazaduju i kvare se, nerazdvojno vezani, isto tako nerazdvojni kao mišići i neuro – motorični aparat.
Sportska reedukacija
Postkliničku rehabilitaciju i ponovno preduzimanje specijalnog treninga i takmičenja operator dozvoljava kada je kompletna anatomo – funkcionalna restitucija operisane noge, sa postignutim visokim nivoom dinamogene sposobnosti rehabilitovanih mišića, dobrom funkcijom koljena, aktivnim stanjem periferne cirkulacije i sportskom motivisanošću za uspješno uključivanje u sportsku aktivnost. Zato je važno da sportski ortoped posjeduje veliko iskustvo u operativnoj tehnici i procjeni stepena postignutog funkcionalnog stanja za specijalni trening i takmičarsku sposobnost, potom izvanredan taktički osjećaj za timsku saradnju, da nepostignuti nivo sportske rehabilitacije ne bi bio uzrok ugrožavanja tarapeutskog cilja.
Ne smije postojati slobodan period između aktivnog liječenja i sporstke rehabilitacije, već se kroz sve faze prolazi postupno, sa doziranim opterećenjima i specifičnim zahtjevima. Period sportske readaptacije zahtijeva ponavljanje svih postupaka koji su u prethodnom procesu adaptacije provedeni. Intervalni trening je najefikasniji oblik aktivnosti sportske rehabilitacije na terenu, sa zahtjevom mjera kontrole i programiranja prema specifičnosti sportske discipline.
Reedukacija počinje sa teretom na jednoj ili na drugoj nozi, zatim se prelazi na hodanje, a kasnije na trčanje progresivne dužine od 10 do 15 metara. Na početku, po nastanku fenomena težine ili umora, primjenjuju je vježbe dekoncentracije. Teren mora da bude mekan, ali ne i previše, pa je najbolja travnata livada. Posebna pažnja se posvećuje punom zadobijanju ritma. Zbog neuravnoteženosti mišićnih masa zdrave i operisane noge, hipertrofičan zdrav ekstremitet nastoji da bude prenesen više naprijed, pa se preporučuje vršenje dužim korakom operisane noge. Nakon što je jednom početo trčanje, određuje se hodanje za polovinu dužine predviđene trčanjem, izvršavajući vježbe dekoncentracije i respiracije. Tokom prvih treninga efikasna je hidroterapija sa podvodnom masažom.
Invaliditet duži od 15 dana predstavlja tešku nevolju. Povrijeđeni sportista psihološki se mijenja sa saznanjem za sve manju mogućnost učvršćenja u ekipu, što ga tjera da počne trening ne čekajući potpuno izlječenje i postizanje pune takmičarske sposobnosti. Zbog potrebe da se u igri ostvari zamišljeni koncept, trener često potcjenjuje težinu sportske traume, ne vodeći dovoljno računa o potrebi postignute kompletne i kompleksne sportske rehabilitacije i, povremeno, uključuje povrijeđenog sportistu u intenzivnu sportsku aktivnost. Tako se zbog stručnih grešaka javlja serija recidiviteta sve dok se sportista ne obeshrabri, napusti takmičarske djelatnosti i sport uopšte.
Zaključci
Medicinski aspekti rehabilitacije sportskih trauma koljena u kliničkim uslovima stacionarnog liječenja, postkliničkoj medicinskoj rehabilitaciji i sportskoj reedukaciji baziraju se na principima kompleksne rehabilitacije kvalitetnih sportista.
Iskustvenom primjenom savremene medicinske nauke naučno je dokazano da se samo relevantni fiziološki faktori, bazirani na nivou dinamogene sposobnosti, lokalnom energetskom depou i aktuelnom stanju periferne cirkulacije, sa motivisanošću za sportsko takmičenje, spremnošću za podnošenje bola i pozitivnim konektivno – kongetitivnim crtama ličnosti kao psihološkim faktorima, priznaju za bazične postulate kompleksne rehabilitacije sportskih trauma.
Iz razloga sve češće pojave nenaučnih postupaka, sve do mističnih manipulacija sa jedne i krupnog tehničko – tehnološkog razvoja, sa druge strane, koji se u procesu sportske rehabilitacije sve agresivnije ispoljavaju na sportiste, zaključujemo da se u hospitalnim uslovima uglavnom koriste odgovarajuće fizikalno – rehabilitacione procedure, dok se u prevenciji, procjenama stepena lezije i posthospitalnoj rehabilitaciji ispoljavaju improvizacije nespojive sa savremenim medicinskim znanjem.
Rehabilitacija sportskih trauma koljena je specifična, jer se kod ove tipične sportske traume ledira anatomofunkcionalno najznačajniji segment, odgovoran za vrhunski sportski domet, zato se obavezno mora razjasniti da li je lezija uslovljena slabom tehnikom, prenapregnutošću ili je rezultat preranog opterećenja nepotpuno zaliječene povrede.
Primjena konvencionalnih metoda fizikalnog liječenja za specifične sportske traume ne doprinosi pravilnom postizanju pozitivnih efekata potrebnih za dostizanje ili prevazilaženje sportskih mogućnosti u trenutku povređivanja.
Sportski ljekar, ortoped i fizijatar, zajedno sa sportskim fiziotarapeutom i trenerom, treba da budu timski uključeni kroz sve faze rehabilitacionog treninga. Svi oni moraju posjedovati veliko iskustvo u procjenjivanju stepena postignutog stanja za specijalni trening i takmičarsku aktivnost, da postignuti nivo sportske rehabilitacije ne bi bio uzrok ugrožavanja tarapeutskog cilja.
Kompleksna rehabilitacija sportista može se uspješno vršiti samo timskim angažovanjem specijalista u specijalizovanoj zdravstvenoj ustanovi, što nameće potrebu stvaranja posebnih centara za liječenje i rehabilitaciju vrhunskih sportista.
Piše: Prim. dr Vladimir Čarapić, spec. ortoped, sportski gonolog
Add comment