Dr Nađa Bošković
Zavod za transfuziju krvi Crne Gore, PJ Pljevlja
Da li postoji krvna grupa koja je zaštićena od nekih bolesti, da li nas neki antigeni štite od infekcije, odnosno da li bi određena krvna grupa mogla da pomogne u liječenju nekih bolesti, su pitanja koja često intrigiraju ne samo stručnjake.
Uopšteno govoreći, izraz ‘KRVNE GRUPE’ se odnosi na antigene prisutne na površini crvenih krvnih zrnaca (eritrocita), bijelih krvnih zrnaca (leukocita) i krvnih pločica (trombocita), a njihovo prisustvo zavisi od haplotipa gena koji se nasljeđuje od oba roditelja. Jedna od definicija kaže da su to nasljedne, biološke karakteristike svake osobe, koje se kod ZDRAVIH LJUDI tokom života ne mijenjaju. Međutim, ono što se može mijenjati tokom života je njihova ekspresivnost, pa tako kod nekih malignih bolesti antigeni ABO i Rh krvno-grupnih sistema mogu da budu slabije izraženi, ali kada pacijent uđe u remisiju oni se vraćaju u fazu normalne ekspresije. Kod nekih (ne svih) osoba sa akutnom leukemijom dolazi do slabljenja antigena A, B i I (što otežava i određivanje krvne grupe kod tih pacijenta, kao i izvođenje pojedinih imunohematoloških testova). Mijeloproliferativne bolesti mogu biti i uzrok Rh mozaicizma, kada kod pacijenata koji su Rh D + postoji i izvjestan broj eritrocita na kojima nije prisutan D- antigen (što može biti praćeno gubitkom imunološke tolerancije na sopstvene antigene).
Postoji situacija kada osoba može eksprimirati drugačije antigene u odnosu na one koje je imala na rođenju, a to je u slučaju transplantacije matičnih ćelija hematopoeze (već je naglašeno da je prisustvo antigena, a time i krvne grupe nepromjenjivo isključivo kod zdravih). Naime, alogena kolekcija matičnih ćelija hematopoeze sprovodi se kod zdravih srodnih ili nesrodnih, ali HLA podudarnih donora. U slučaju da potencijalni recipijent transpantacijom kostne srži dobije matične ćelije hematopoeze iz kojih stvoreni eritrociti mogu posjedovati krvnu grupu donora a ne primaoca, doći će do izmjene krvne grupe primaoca (naravno, samo u slučaju da se donor i primalac razlikuju u ABO sistemu).
Krvne grupe predstavljaju i prefinjene strukturne razlike u građi membrane eritrocita, koje obavljaju brojne fumkcije (dio su strukturnog skeleta, regulišu aktivnost komplementa, imaju ulogu membranskih transportera, pojedini i enzimsku aktivnost, anjonski izmenjivači). Postoji više od 345 eritrocitnih antigena, odnosno krvnih grupa, koji su prema količini dostupnih informacija o nekom eritrocitnom antigenu svrstani u sisteme, kolekcije i serije. Trenutno postoji 45- krvno grupnih sistema, od kojih ABO i Rh imaju najveći klinički značaj.
Povezanost izmedju krvnih grupa eritrocita i pojedinih bolesti nije tako izražena kao u slučaju povezanosti antigena HLA i bolesti, tj. rizik da osoba koja nosi odgovarajući eritrocitni antigen ispolji određenu bolest je samo neznatno veća nego kod osobe koja taj antigen ne posjeduje. Medjutim, ipak su opisani slučajevi povezanosti. Tako, prva opisana povezanost je ona između krvne grupe A i karcinoma želuca, kojom je uočeno da osobe krvne grupe A imaju 1,2 puta veći rizik od obolijevanja u odnosu na osobe koje su B ili O krvne grupe. Opisana je i povezanost između peptičnog ulkusa i pripadnosti krvnoj grupi O, koja je pokazala da osobe krvne grupe O imaju 30-40% veću sklonost ka peptičnom ulkusu, nego kod osoba koje posjeduju neku od drugih krvnih grupa ABO sistema. Djelimično objašnjenje ovih pojava (gastritisa, gastričnog ulkusa i adenokarcinoma) leži u činjenici da se H.pylori vezuje za epitelijalni receptor, prisutan kod sekretora.
Kada je riječ o Rh D-antigenu (tzv.”Rh -faktor”), oko 85% ljudi u našoj zemlji posjeduje ovaj antigen i oni su RhD-pozitivni, nasuprot RhD-negativnim osobama kojih je 15%. Međutim, postoji i izuzetno rijedak fenotip ili krvna grupa Rhnull. Osobe koje imaju Rhnull fenotip ne eksprimiraju nijedan od 58 antigena sistema Rh. S obzirom da je RhD -antigen zbog svoje kompleksne građe bitan za strukturnu stabilnost eritrocitne membrane, kod ovih osoba nalazimo jedan od oblika hemolizne anemije, kada postoji skraćen životni vijek crvenih krvnih zrnaca.
Ni za jednu krvnu grupu ne možemo da kažemo da pruža apsolutnu zaštitu od neke bolesti. Međutim, zanimljiva je veza između sistema Duffy i malarije. Eritrocitni glikoprotein Duffy je receptpr za Plasmodium vivax (odgovoran za oblik malarije rasprostranjen u Africi). Eritrociti fenotipa Fy(a- b-) rezistentni su na invaziju Pl.vivax zbog nedostatka receptora, a sa druge strane taj fenotip je karakterističan za pripadnike crne rase i čini njihovu selektivnu prednost u oblastima gdje je Pl.vivax endemska pojava, ne i za Pl.falciparum, koji je uzročnik tezih oblika malarije.
Ustanovljena je i povezanost između nivoa faktora VIII, Von Willebrandovog faktora i krvnih grupa ABO. Osobe O krvne grupe imaju za oko 25% niže nivoe ova dva faktora u plazmi u odnosu na osobe krvne grupe A, B, AB. Ovaj podatak je od značaja u dijagnozi von Willebrandove bolesti.
Posljednjih godina više nego aktuelna tema infekcije virusom Covid-19 nametnula je pitanje veze između same infekcije i krvnih grupa, pa su ispitivanja ukazala da su osobe krvne grupe A RhD-pozitivne i B RhD-pozitivne više podložne riziku od nastanka infekcije, dok su osobe krvne grupe O i AB i RhD-negativne u manjem riziku za nastanak infekcije Covid 19 (razlog za to još nije utvrđen, a kako su brojne studije u toku, očekuje se i razjašnjenje).
Fenomen Mc Leod, kod koga imamo izostanak ekspresije Kell antigena, ali i prisutne akontocitozu, hroničnu granulomatoznu bolest, kardiomiopatije, povećanu sklonost ka infekcijama, predstavlja kontraindikaciju za transfuzije krvi.
Na kraju da naglasim da se nijedan rezultat ispitivanja povezanosti krvnih grupa i bolesti ne može uopšteno primjenjivati na sve populacije i sve narode, kako zbog različite distribucije krvnih grupa među narodima, tako i različitih uslova života, faktora rizika, ali i dostupnih vidova terapije.
