Dr Nikola Milašević, spec. onkologije
Klinika za onkologiju, KCCG
Karcinom dojke je jedan od najčešćih oblika raka kod žena širom svijeta, s visokom učestalošću, posebno u razvijenim zemljama. Karcinom (rak) dojke je vodeći uzrok obolijevanja i smrtnosti kod žena. Tokom 2022. godine u svijetu je novodijagnostikovano gotovo 2,3 miliona žena oboljelih od karcinoma dojke, a umrlo 666.000. Krajem 2022. godine, gotovo 8.2 miliona žena sa karcinomom dojke se liječilo unazad pet godina. Procjena je da će 1 od 8 žena razviti karcinom dojke u toku života.
Učestalost karcinoma dojke, dob žena koje obolijevaju, najčešći tipovi karcinoma:
Karcinom dojke je najčešći oblik raka kod žena. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, broj novodijagnostikovanih slučajeva stalno raste, iako stopa smrtnosti nije jednako visoka zbog napretka u ranoj dijagnozi i terapijama.
Učestalost obolijevanja raste sa godinama, a najčešće obolijevaju žene između 50. i 69. godine. Međutim, u poslednjim decenijama primjećen je porast broja slučajeva kod mlađih žena (ispod 40 godina).
Najčešći tipovi karcinoma dojke su: Invazivni duktalni karcinom (IDC): Najčešći tip koji počinje u mliječnim kanalima i širi se u okolna tkiva. Invazivni lobularni karcinom (ILC): Manje učestao, javlja se u mliječnim žlezdama. Duktalni karcinom in situ (DCIS): Preinvazivni oblik koji se obično dijagnostikuje na rutinskim mamografijama. Medularni, mucinozni, tubulirani tipovi: Manje česti i sa boljim prognozama.
Dojke kod žena imaju višestruku fukciju, koja se ogleda u Ishrani potomstva jer dojke imaju primarnu funkciju proizvodnje mlijeka za ishranu novorođenčadi. Ova funkcija je ključna za preživljavanje i rast novorođenčadi, kao i Estetsku i seksualnu funkcija: Dojke su često simbol ženstvenosti, seksualnosti i identiteta. Estetski izgled dojki igra važnu ulogu u percepciji vlastite slike i društvenom imidžu žene.
Izazovi s kojima se suočavaju mlade žene kod kojih je dijagnostikovan karcinom dojke su višestruki i ogledaju se prije svega u vidu postojanja postoperativnih trauma nakon uklanjanja tumora dojke ili dijela dojke (tumerektomija ili parcijalna resekcija dojke), uklanjanja kompletne dojke (mastektomije), što može prouzrokovati pojavu ožiljaka, hroničnog bola, otoka ruke usled uklanjanja i/ili zračenja limfnih čvorova u aksilarnoj regiji, kao i smanjene radne sposobnosti ovih žena i pojave invalidnosti. Komplikacije i razvoj neželjenih efekata, nakon primjene radioterapije i hemoterapije su brojne i javljaju se u vidu opadanja kose, mučnine, umora, smanjenje imuniteta i gubitka apetita. Takođe u slučaju diseminacije bolesti, simptomi koji se javljaju mogu biti uzrokovani prisustvom metastaza u pojedinim organskim sistemima. Sve pomenuto može značajno narušiti kvalitet života pacijenata, utičući na smanjenje samopouzdanja i redukciju svakodnevnih fizičkih aktivnosti.
Vrste terapije i fizički efekat na pacijentkinje:
Hirurške intervencije: Uklanjanje tumora, mastektomija ili rekonstrukcija dojki. Ove procedure mogu ostaviti fizičke i emocionalne ožiljke.
Hemoterapija: Dovodi do uništavanja ćelija raka, ali takođe uzrokuje nuspojave kao što su opadanje kose, mučnine i povraćanja, smanjenje broja crvenih i bijelih krvnih zrnaca (anemije i leukopenije), smanjenja broja trombocita, te posledičnog nastanka infekcija i krvarenja, kao i poremećaja čula ukusa, smanjenja apetita, gubitka kilaže, umora.
Radioterapija: Može izazvati iritaciju kože i bol u regiji koja se zrači, umor, promjene u strukturi, izgledu i kvalitetu kože, infekcije, poremećaj parametara krvne slike
Imunoterapija (inhibitori kontrolnih tačaka imuniteta): u ređim slučajevima autoimmune reakcije, bilo kog tkiva ili organa u organizmu.
Ciljana terapija: poremećaje u parametrima krvne slike, reverzibilno slabljenje srčane funkcije, nespecifične bolove u zglobovima i mišićima, malaksalost.
Uticaj hormonske terapije (HT):
Neželjeni efekti: Hormonska terapija može izazvati niz neželjenih efekata, uključujući: talase vrućine, preznojavanja, malaksalost, bezvoljnost, proređivanje kose, razvoja smanjenja gustine kostiju, veću podložnost kardiovaskularnim dešavanjima.
Uticaj na jajnike i fertilitet: Terapija agonistima LHRH (luteinizirajući hormone rilizing hormone) dovodi do medikalne kastracije i prevremenog ulaska pacijentkinja u menopauzu, i dovodi do simptomatologije karakteristične za ovo stanje (valunzi, talasi vrućine i preznojavanja, malaksalost, depresija, smanjenje seksualne želje). U ovom periodu pacijentkinja ne može da ostane trudna, te je odluka o primjeni ove terapije zajednička i stvar dogovora između pacijentkinje i onkologa.
Sve pomenute vrste terapije prilikom liječenja pacijentkinja sa karcinomom dojke, mogu uticati negativno na estetiku njihovog tijela. Ove promjene ogledaju se u: 1. gubitku kose – hemoterapija često izaziva opadanje kose, što može imati dubok psihološki uticaj na žene. Radi se o reverzibilnom procesu, u kome kosa ponovno počne da raste nakon prekida primjene hemoterapije, ali ipak često predstavlja emotivni i psihički izazov za pacijentkinje. 2. Kožnim promjenama i povećanoj osjetljivosti kože. Onkološka terapija može dovesti do pojave suve kože i ožiljaka, promjene boje kože i pigmentacije kože, kao i njenu povećanu osjetljivost.
Gubitak dojke ili izmjena veličine i oblika dojki, koja je nastala usled uklanjanja i rekonstrukcije dojki, utiče na fizički izgled pacijenta i može dovesti do psihičkih i emotivnih problema, kao i seksualne disfunkcije pacijenta.
Zaključak:
Karcinom dojke je životno ugrožavajuća bolest koja se može javiti u različitim životnim dobima, a posebno kod mladih žena može izazvati specifične fizičke, emocionalne i psihološke izazove. Terapije, iako život spašavajuće, često imaju dugoročne posledice na fizičko i mentalno zdravlje žena, što uključuje fizičke promjene tijela, hormonalne i metaboličke fluktuacije, te smanjenje kvaliteta života zbog fizičkih i estetskih promjena. Zdravstvena i psihosocijalna podrška su ključni za njihovu obnovu i reintegraciju u svakodnevni život.
/////
Dr Tijana Brandmajer, psihijatar
Klinika za psihijatriju, KCCG
Dijagnoza karcinoma dojke, tok i neželjeni efekti liječenja su glavni stresori za svaku osobu; međutim, psihološki uticaj dijagnoze i emocionalne reakcije značajno variraju u zavisnosti od medicinskih parametara bolesti, psihološkog stanja pacijenta i sposobnosti suočavanja, kao i dostupnosti psihosocijalne podrške.
Spoznaja o obolijevanju od karcinoma predstavlja traumatski događaj koji kod oboljelih može izazvati reakcije u vidu straha, bespomoćnosti, užasa ili predstavljati okidač za razvoj raznih psihičkih poremećaja. Na svom putu u liječenju veliki dio pacijenata doživljava psihičke simptome kao što su anksioznost, depresivnost, kognitivno oštećenje i izmijenjena slika sopstvenog tijela, seksualna disfunkcija.
Anksioznost je jedan od najčešćih psiholoških simptoma kod pacijenata sa karcinomom dojke. Pacijent može osjetiti simptome anksioznosti zbog iščekivanja negativnih ishoda i neizvjesnosti u pogledu budućnosti; anksioznost može proizaći iz zabrinutosti zbog recidiva i brige o nuspojavama liječenja tokom i nakon tretmana. Nedavna istraživanja sugerišu da je anksioznost čak i češća od depresije, za razliku od onoga što je predstavljeno u prošlosti. Distres je pojam koji pokriva širok kontinuum emocija povezanih sa simptomima depresije, anksioznosti i poremećaja prilagođavanja. Nivoi distresa pacijenata se mijenjaju u zavisnosti od faze liječenja bolesti. Stopa depresije procijenjena je između 10 i 30%, zavisno o studijskoj populaciji, dizajnu studije i mjernom instrumentu depresivnosti. Ona negativno utiče na režim liječenja, kvalitet života, a ujedno i smanjuje imunitet. Dijagnoza depresije može biti izazovna kod pacijenata sa karcinomom jer se simptomi preklapaju s fizičkim simptomima kao posljedica osnovne bolesti ili tretmana iste. Kod nekih pacijenata može se javiti i posttraumatski stresni poremećaj (PTSP).
Mastektomija je povezana sa ženskim identitetom, seksualnošću i osjećajem vlastitog tijela, pri čemu otprilike jedna trećina oboljelih izražava uznemirenost koja je direktno povezana s poremećenom slikom tijela nakon uspješnog liječenja karcinoma, posebno među mlađim ženama. Kod velikog procenta pacijentkinja (prema nekim istraživanjima oko čak 70%) prisutna je i seksualna disfunkcija koja se javlja zbog specifičnosti operativnog liječenja, hormonskih tretmana, promjena u nivou hormona nakon ovariektomije kao i usled fizioloških i psiholoških efekata hemioterapije. Žensko intrapsihičko iskustvo promjena u seksualnosti uključuje strah od gubitka plodnosti, negativnu sliku o tijelu, osjećaj seksualne neprivlačnosti, gubitak ženstvenosti, kao i promjene u osjećaju seksualnog ja. Uticaj takvih promjena može trajati mnogo godina nakon uspješnog liječenja i može biti povezan s ozbiljnim fizičkim i emocionalnim posledicama.
Psihološki problemi koji se javljaju kod žena s dijagnostikovanim karcinomom zahtijevaju pomoć tokom cijelog dijagnostičkog i terapijskog procesa. U novije vrijeme sve se više naglašava potreba za adjuvantnim psihološkim tretmanom koji bi uticao na smanjenje emotivnog distresa. Mnogi psihoterapijski i podržavajući pristupi su se pokazali efikasnim u različitim grupama pacijenata.
