Aleksandar Brajković
Spec. primijenjene fizioterapije
Incidenca i neurorehabilitacija
U populaciji zemalja u razvoju kojima pripada i Crna Gora, posljednjih tri decenije zabilježen je umjeren porast neuroloških oboljenja i posljedičnih deformiteta, te različitih stepena invaliditeta, koji u značajnoj mjeri remete kvalitet dnevnog života ljudi (QOL), čineći i opterećenje sistemu javnog zdravstva, narušavajući sposobnosti ljudi u obavljanju instrumentalnih i aktivnosti dnevnog života.
Na udaru je funkcija lokomotornog aparata, koja je posljedično narušena, te razne kognitivne smetnje koje bez kvalitetnih iskoda liječenja i rehabilitacije predstavljaju opasnost savremenog društva u Crnoj Gori, gdje imamo lošiji kvalitet življenja kod pacijenta, porodice, te društva u cjelini.
Koncept neurorehabilitacije podrazumijeva primjenu modaliteta fizikalne terapije od strane specijalista fizikalne terapije (fizioterapeuta) na pacijentu, shodno prethodnoj dijagnostičkoj obradi od strane ljekara specijalista u neurologiji i fizijatriji.
Sam proces neurorehabilitacije, zavisno od prirode dijagnoze, traje od mjesec do godinu dana, i zahtijeva poseban i individualan pristup kod pacijenta. Metode u rehabilitaciji su brojne, i kada je riječ o fizikalnoj terapiji, primjenjujemo brojne modalitete elektroterapije, koje nikako nisu primarne, već pomoćne terapijske procedure. One primarne predstavljaju metode kineziterapije, odnosno metode vježbi i primjene tehnika rada na kliničke probleme pacijenta uzrokovane poremećajima centralnog i perifernog motornog neurona.
Neurorobotika i plastičnost
Neurorobotika je multidisciplinarna oblast posljednje dekade razvoja u svijetu rehabilitacije u neurološkoj fizioterapiji, koja povezuje znanje iz oblasti neurologije, neurološke fizioterapije, inženjeringa i kompjuterskih nauka.
Moždanu koru čine nervne ćelije koje su veomam dobro povezane. Pokret započinje u mozgu. Motorni neuroni u mozgu koji su odgovorni za pokret i motoriku šalju impulse u alfa-moto neurone i kičmenu moždinu, koja dalje šalje impuse do mišića. Pokret nije samo pomjeranje određenih djelova tijela iz jednog u drugi položaj, već je kompleksna motorika usmjerena prema određenom cilju. Napretkom tehnologije u oblasti neurofiziologije zaključeno je da mozak ima svojstvo PLASTIČNOSTI.
Nakon oštećenja mozga potrebne su informacije sa periferije koje će kroz plastičnost mozga omogućiti normalan funkcionalni pokret. Osnovna osobina nervnog tkiva je mogućnost prilagođavanja na novonastale uslove, što predstavlja osnovu za učenje. Strukturalno neuroplastičnost čine brojni aksoni i dendriti sinapse i neuroni. Međusobno oni čine neuronsku mrežu koja se može reorganizovati zavisno od nadražaja. Neuroplastičnost znači sposobnost mozga da se stalno mijenja na zahtjev okoline, i to do kraja života. Drugim riječima, neuroplastičnost znači to da NE POSTOJI NEMOGUĆE. U principu, što je osoba mlađa plastičnost je veća, te su ishodi u liječenju i rehabilitaciji veći!
Koncept neuroplastičnosti je relativno nov. Teza da se oštećena ćelija mozga ne može oporaviti je danas prevaziđena. Neuroni se mogu obnoviti, a uništenu funkciju nekog dijela mozga može preuzeti druga grupa neurona, stvaranjem novih sinapsi između njih.
Neuroanatomska plastičnost predstavlja stvaranje novih neuronskih puteva i veza u oštećenim djelovima mozga, što se u neurorehabilitaciji postiže ponavljanjem pokreta oštećenih ekstremiteta pomoću robotike. Na primjer, kod moždanog udara dolazi do oštećenja motornog korteksa, ali ponavljanjem pokreta dolazi do aktivacije drugih djelova tog korteksa koji prije moždanog udara nisu imali udijela u kretanju pacijenta. Za vrijeme neurorehabilitacije pomoću robota, pacijenti dobijaju određeni zadatak u vidu ponavljanja pokreta i na taj način aktiviraju druge djelove motornog korteksa, kao i stvaranje novih sinapsi između neurona. Najbolji oporavak funkcije je u prva tri mjeseca nakon moždanog udara.
Roboti u rehabilitaciji neuroloških oboljenja
Roboti u fizikanoj terapiji i neurorehabilitaciji kao oblasti primjene, predstavljaju najsavremeniji konceptovani dizajn egzoskeleta – multidimenzionih pomagala koje još uvijek ne mogu obuhvatiti cjelokupno tijelo čovjeka. Postoje brojne varijacije izuma robota, koje obuhvataju 3 ciljane kategorije: gornje ekstremitete (ruke), donje ekstremitete (noge) i trup. Plastično, na osnovu indikacija, tretirani ljudski segment se sistemima fiksatora spaja sa egzoskeletom, nakon čega kompjuterizovan sistem diktira pasivan, aktivno potpomognut ili čak aktivan pokret, kako bi vremenom postigao progresiju u samom oporavku. Zavisno od proizvodnje i standarda, neki od svjetski najpriznatijih modela su: LOKOMAT (noga – hod), ARMEO (ruka), te PABLO (rehabilitacija trupa).
Korišćenje robota olakšava terapiju i fizioterapeutima, a i samim pacijentima. Pokreti koje robot izvodi na pacjentu su pod konstantnim inteligentnim zadatim komandama u sistemu koji zadaje stručno lice, dok je stručno osoblje u neposrednoj blizini, zbog neophodnog monitoringa, evaluacije, feedback-a i primjene hitnih eventualnih intervencija na robotu i pacijentu.
Neophodno je naglasiti to da robotika ne može u potpunosti zamijeniti efekte kineziterapije, pa se u mnogome kombinuje sa njom, i tako imamo veoma značajne pomake u ishodima primjene terapije, de facto ”više ruku, veća je i snaga”.
Od značaja je naglasiti da sami roboti nisu pokretom ograničeni, već se njihov sistem dinamike programira kompjuterski unešenim obrascima pokreta, koji mogu biti i trodimenzionalni, pa se tako mogu vježbati i najkompleksniji pokreti i raditi brojne terapijski indikovane vježbe na pacijentu shodno usmjerenjima.
”Lokomat” – robot za rehabilitaciju hoda i donjih ekstremiteta
Svima omiljen i dobro poznat robot. Napravljen je u svrhu vraćanja funkcionalnosti donjih ekstremiteta odraslih pacijenata i djece koji su je djelomično ili u potpunosti izgubili.
Uređaj se sastoji od egzoskeletnih ortoza koje su prilagodljive odraslim pacijentima i djeci s minimalno 4,5 godine starosti. Uređaj na zabavan i interaktivan način, kroz video igre, podstiče pacijente da određenu vrstu pokreta naprave više puta, što pospješuje njihov oporavak. Iako se primarno preporučuje neurološkim pacijentima, najnovije studije pokazuju odlične rezultate i kod ortopedskih pacijenata.
Lokomat je vodeći svjetski robotski medicinski uređaj. Dodatna motivacija pacijenata podstiče se i biofeebback-om, tačnije preciznim mjerenjima rada putem senzora koji se nalaze na mjestima koljena i kukova ortoza. Na taj način pacijenti imaju vjerodostojan uvid u njihovo zdravstveno poboljšanje. Predviđen je za pacijente koji su izgubili funkcionalnost nogu radi moždanog udara, cerebralne paralize, multiple skleroze, Parkinsonove bolesti, traumatske povrede mozga, degenerativnog oboljenja zglobova donjih ekstremiteta ili pak mišićne atrofije. Indikacije za uređaj imaju i djeca s minimalno 4,5 godine starosti.
Lokomat se sastoji od pokretne trenažne trake, kompjuterizovane table, sistema kaiševa i fiksatora tijela u cjelini, indikatora progresije terapije. Posjeduje sposobnost doziranja oslonca stopala pod težinom tijela, što je najbitnije u ranoj rehabilitaciji nakon ortopedskih i neurohirurških operativnih i terapijskih procedura.
‘’Armeo’’ – robot za rehabilitaciju gornjih ekstremiteta
Rad ovog tipa robota temelji se na motivaciji pacijenata podstaknutoj zabavnim video igricama. Takav koncept od pacijenata zahtijeva tačno određenu vrstu pokreta koji potom aktiviraju ciljane mišićne grupe.
Armeo Spring prilagodljiv je anatomiji svih pacijenata jer uz pomoć egzoskeletona s integrisanim oprugama obuhvata cijelu ruku od ramena do šake te pomaže u odrađivanju aktivnih pokreta praćenim softverskim video igrama. S ovim robotom radi se na pokretima u ruci od ramena do šake, a vježbama koje objedinjuju cijelu ruku povećava se intenzitet korištenja ruke na što prirodniji način. Poseban je po tome što registriuje i najmanje pokrete ruku.
Ugrađeni senzori bilježe svaki pokret na zglobu tokom vježbanja. Ti podaci se poslije koriste za analizu i dokumentiranje napretka kod pacijenata. Vježbanje na Armeo uređaju podstiče veću interakciju pacijenata s aparatom, čime se postiže veća samostalnost pokreta ruke, a samim time i veće samopouzdanje. Asistencijom ovog kao i ostalih robotskih uređaja u našim poliklinikama, pacijenti vježbaju mozak podstičujući njegovu neuroplastičnost koja je ključna za ubrzani oporavak pacijenata. Primjeri pacijenata pokazuju nevjerovatne rezultate u svakodnevnim aktivnostima, čime njihov život postaje manje zavistan o drugima.
”Pablo” robot za rehabilitaciju ruku i trupa
Robotski asistirana terapija za ruke i trup služi za neurorehabilitaciju ruke, ramenog obruča, trupa, nudi mogućnost rehabilitacije gornjeg dijela tijela, ali i cijelog tijela.
Inovativni robotsko-senzorni uređaj za rehabilitaciju gornjih ekstremiteta zapravo je terapijska, multifunkcionalna i interaktivna radna ploča koja ima ulogu robotske radne i fizikalne terapije kod velikog opsega dijagnoza poput moždanog udara, cerebralne paralize, multiple skleroze, hemipareze, a kao nadopuna konvencionalnoj radnoj terapiji. Posebnost ovog uređaja leži u njegovoj multifunkcionalnosti. Brojni dodaci otvaraju fleksibilne terapijske mogućnosti.
Posebnost senzornog uređaja je orijentirana neurorehabilitacija i ugrađeni senzori koji omogućuju vježbanje pacijentovih kognitivnih sposobnosti te finih i grubih motoričkih funkcija iz svakodnevnog života i to sa stvarnim objektima na velikoj interaktivnoj površini (poput držanja olovke, novčića, lopte ili čaše i dr.). Poput ostalih robotskih uređaja, ugrađeni senzori u svakom trenutku objektivno mjere i dokumentuju svaki pa i najmanji pomak i napredak pacijenata. Namijenjen je za sve faze neurorehabilitacije prstiju i šake kod djece i odraslih s neurološkim i ortopedskim motoričkim ograničenjima.
Neurološki pacijenti kod kojih se primjenjuje robotska neurorehabilitacija:
- moždani udar,
- multipla skleroza,
- Parkinsonova bolest,
- mišićne distrofije,
- amiotrofična lateralna skleroza,
- spinalna mišićna atrofija,
- primarna lateralna skleroza,
- različite forme bolesti motornog neurona,
- različite forme miopatija
- stečene i nasljedne neuropatije,
- stanje nakon AIDP (Guillain-Barre sindroma),
- celebralna paraliza,
- demence,
- povrede plexus brachialisa, plexus lumbosacralisa,
- povrede kičmene moždine (paraplegije i parapareze),
- tumori mozga i kičmene moždine kod kojih postoji neurološki deficit,
- stanja nakon meningitisa ili encefalitisa kod kojih postoji neurološki deficit.
Značaj robotske rehabilitacije za Crnu Goru
U našoj zemlji trenutno ne postoje jedinice za robotsku neurorehabilitaciju. Nije postojala ni jedna direktna investicija za ovu oblast, ali vjerujem da će nadležni prepoznati značaj implementacije u robotsku rehabilitacionu jedinicu. Kao specijalista fizioterapije u oblasti neurologije, jedan sam od javnih zagovornika o značaju ove materije za naš sistem javnog zdravstva. Smatram da je neurorehabilitacija veoma važno polje dejstva, i da se u bliskoj budućnosti treba posvetiti nabavci gore prezentovanih modela robota.
Značaj nabavke robotike je od velike važnosti, jer omogućava upotpunjenje ponude najsavremenijim konceptom za rehabilitaciju naših neuroloških pacijenata, čija će primjenjivost omogućiti bolje ishode u rehabilitaciji i tako omogućiti bolju funkcionalnost i aktivnost dnevnog, kao i instrumentalnog života naših građana.
Dodajte komentar