Vezu između majke i bebe od začeća pa sve do porođaja čini pupčana vrpca ili pupčanik, koji se sastoji se iz dvije arterije i jedne vene. Preko vene pupčanika beba dobija majčinu krv, bogatu kiseonikom i hranljivim materijama. A zatim je, iskorišćenu, arterijama vraća u posteljicu. Prosječna dužina pupčanika iznosi od 55-60 centimetara. Pupčanik je izuvijan u takozvane helikse, liči na upredeni kanap za koji se beba ponekad hvata ručicama, pokriven je gelom (Wharton’s jelly).
Događa se da pupčanik ima samo jednu arteriju (SUA SY). To je za ljekare važan znak da obrate posebnu pažnju na zdravlje ploda – da ultrazvučnim pregledom kontrolišu njegovo srce, bubrege, crijeva… i provjere bilo kakav znak koji bi mogao da upućuje na hromozomske anomalije.
Pri ultrazvučnom pregledu, na pupčaniku mogu da se vide lažni čvorovi (bezazleno stanje koje djeluje kao čvor, a u stvari je samo presavijen pupčanik), ali i Vasa previa – stanje kada fetalni krvni sudovi prednjače u odnosu na plod, što se dijagnostikuje ultrazvučnim (Doppler) pregledom.
Pored lažnog, na pupčaniku može da se javi i pravi čvor. Javlja se u jedan odsto slučajeva, i to češće kod dužeg pupčanika, kod višerotki, kao i kod starijih trudnica. Češće se javlja u ranim nedjeljama trudnoće, kada ima više amnionske tečnosti (plodove vode).
Takođe se događa da se pupčanik nađe i oko bebinog vrata. Naziv za ovakvo stanje je FUNICULUS UMBILICALIS CIRCUM COLLI – bilo da se radi o jednoj omči, ili više puta obmotanom pupčaniku. Jednom obmotana pupčana vrpca se javlja u 20 odsto trudnoća. Rijetko je fatalna po plod i nije razlog ni za kakvu intervenciju. Dijagnostikuje se ultrazvučnim pregledom.
U trenutku kada se rodi, beba postaje nezavisan organizam, sposoban da se adaptira na spoljašnji svijet, i da samostalno obavlja osnovne fiziološke funkcije (da diše, jede, mokri, plasira stolicu). Zbog toga se u prvim minutima nakon porođaja pupčana vrpca prvo podvezuje klemom – štipaljkom ili tračicom (da ne bi došlo do krvarenja iz krvnih sudova u njoj), a zatim i presjeca sterilnim makazama.
Nakon presjecanja pupčane vrpce na stomačiću bebe ostaje pupčani patrljak, 2-3 cm dug ostatak pupčane vrpce, koji se obično sasuši i otpadne od 7-15 dana. Pupčani patrljak nema nervne završetke, tako da bebe ne osjećaju bol – znači pri obradi pupka bebe ništa ne boli. U pupčanom patrljku se nalaze ostaci krvnih sudova koji su do zarastanja pupčane rane potencijalno ulazno mjesto za bakterije u BEBIN KRVOTOK, zbog čega se higijeni pridaje veliki značaj.
Mame zapamtite PUPČANIK MORA BITI ČIST I SUV!!!
Čist – za čišćenje pupka koriste se različiti antiseptici (kod nas najčešće povidon-jod), octanisept koji se nanosi isključivo na sterilnu gazu. Ruke treba da su dobro oprane, na gazu nanesete jod i u jednom potezu obrišite pupak ili jednostavno jednu kap joda stavite u pupčanu ranu, a zatim ćete uzeti novu gazu i obrisati kožu oko samog patrljka, u jednom kružnom potezu i, ako je potrebno, upotrebom još jedne gaze na isti način i susjednu kožu, udaljavajući se od samog patrljka. Nakon čišćenja bitno je da patrljak dobro prosušite na sobnom vazduhu, a zatim zaštitite sterilnom gazom (nemojte pretjerivati sa čišćenjem pupka, istraživanja su pokazala da previše manipulacija sa pupkom i primjena agresivnih sredstava za čišćenje samo odlaže otpadanje patrljka).
Suv – nakon kupanja, mjenjanja pelena i sl. Pupak uvijek treba ostaviti da se dobro osuši na vazduhu; savijte pelenu da ne prekriva pupak; u ovom periodu se ne preporučuje kupanje bebe u kadici, bolje je mekim sunđerom.
Oduprite se iskušenju da ”pomognete” pupčanom patrljku da otpadne, čak i ako ”visi” na vrlo tankoj peteljci. Sterilna gaza na patrljku uvijek mora biti suva. Pošto otpadne pupčani patrljak ostaje pupčana rana kojoj je i dalje neophodna higijena. Potrebno je prilikom svakog presvlačenja prekriti sterilnom gazom, a nakon kupanja staviti jednu jedinu kap joda ili oktanisepta.
Ako ste primjetili sledeće obratite se pedijatru:
– da pupčana rana pojačano vlaži, to nam govori – bakterije koje normalno nastanjuju kožu su se previše namnožile zbog neadekvatne njege, pa je neophodna pažljivija obrada pupčane rane;
– da ima ružičasti čvorić u samoj pupčanoj rani (Granuloma umbilici ) iz koga se cijedi žutozeleni gust sadržaj koji može biti neprijatnog mirisa, što dovodi do nepravilnog, produženog zarastanja pupčane rane; koža oko pupka nije crvena, topla, ni osjetljiva, beba nema temperaturu; ova promjena se liječi ambulantno, primjenom sredstva (srebro-nitrata) koji suši ranu – postupak je jednostavan, bezbolan za vašu bebu, ali nekada je potrebno ponoviti ga više puta do potpunog izlječenja (u našoj sredini patronažne sestre u privatnoj praksi često u kućnim uslovima uklanjaju granulom lapisiranjem (spaljivanje granuloma), što svakako nije preporučljivo, zbog neadekvatnih uslova za obavljanje ovakvih intervencija;
– ili ste primijetili da je predio oko pupka crven i otečen, cijedi se gust, gnojni sadržaj – vjerovatno je došlo do zapaljenja kože i potkožnog tkiva oko pupčanog patrljka (Omphalitis) – obavezno se javite vašem pedijatru, jer je pored lokalne obrade rane neophodna i primjena odgovarajućih antibiotika.
Treba još napomenuti da se tokom prvog mjeseca bebinog života na pupčanoj ranici može pojaviti tanka nit krvi ili ugrušak, što je iz sasušenih kapilara pupčanika i pri natezanju bebinog stomačica se pojave, što nije ništa opasno, samo očistite sa jodom ili oktaniseptom i stavite sterilnu gazu.
Dr Sanja Čizmović, spec. pedijatar
Opšta bolnica Nikšić
