Kontrola faktora rizika za nastanak kardiovaskularnih oboljenja predstavlja jedan od trendova uticaja na smanjenje njihove zastupljenosti u populaciji. Prof. dr Agima Ljaljević skrenula je pažnju na činjenicu da veoma uticajan faktor oštećenja zdravlja ovog vitalnog sistema jeste konzumacija duvanskih proizvoda.
U okviru stručne prezentacije na Edukativnom skupu povodom Svjetskog dana srca u Ulcinju prof. dr Agima Ljaljević istakla je da su bolesti sistema srca osnovni uzrok mortaliteta stanovništva, ne samo u razvijenim zemljama svijeta, već sve više i u nerazvijenim. Ona je podsjetila da je to oboljenje koje nastaje zbog djelovanja čitavog niza različitih faktora, te da se prostor za uticaj na promjenu ovog stanje može naći u domenu faktora koji se mogu modifikovati.
Prof. dr Ljaljević: – Pušenje duvanskih proizvoda, kao vrlo značajan javnozdravstveni problem, faktor je rizika koji ubija više od 50% svojih korisnika. Osnovni je faktor koji utiče na nastanak bolesti sistema srca.
Prof. dr Ljaljević upozorila je da 35,4% populacije Crne Gore svakodnevno konzumira duvanske proizvode, a ne smije se zaboraviti da je još 17% stanovništva, nekada tokom života koristilo duvanske proizvode. To znači da je manje od polovine crnogorske populacije apstiniralo je od upotrebe duvana tokom života. Žene se, po upotrebi duvanskih proizvoda, približavaju muškarcima, a čak ima i populacionih grupa, npr. 18-24 godina, u kojima su one aktivnije po upotrebi duvana.
Važno je naznačiti da se sve komplikacije od upotrebe duvana vezuju se za dužinu pušačkog staža i broj duvanskih proizvoda koji se koriste tokom dana. Oni pokazuju da najveći dio crnogorske populacije koji konzumira duvanske proizvode koristi oko jednu kutije tokom dana, ali imamo i onih koji koriste dvije i više paklica — upozoreno je ovom prilikom.
Važne ciljne grupe za preduzimanje aktivnosti na odvikavanju od pušenja (važni aspekti javnog zdravlja) su one čiji predstavnici razmišljaju o prestanku pušenja i posebno populacija mladih uzrasta 13-15 godina. Govoreći o rezultatima istraživanja u ovim grupama prof. dr Ljaljević je ukazala na moguće smjerove uticaja javnozdravstvenog sistema na smanjenje broja konzumenata, a ujedno i poboljšanje stanja u ovoj oblasti. — Trudimo se da iniciramo aktivnosti kojima bismo motivisali korisnike da prestanu sa ovom bolešću a ne navikom — kaže ona.
Međutim, istraživanja pokazuju da gotovo polovina konzumenata duvanskih proizvoda i ne razmišlja da napusti ovu svoju lošu naviku!
Istražujući upotrebu duvana među mladima 13-15 godina i među 16-godišnjacima, koje su sproveli zaposleni u Institutu za javno zdravlje Crne Gore, pokazalo je da i u navedenim populacionim grupama postoji vrlo značajna rasprostranjenost konzumiranja duvanskih proizvoda. — Među 16-godišnjacima imamo oko 10% onih koji svakodnevno koriste cigarete, a imamo i oko 2,2 % onih koji koriste druge duvanske proizvode: elektronske cigarete, snus, snuf, šiše, pipe itd. — navela je prof. dr Ljaljević po podacima iz 2018. Uz upozorenje da bi statistika danas bila mnogo nepovoljnija kada je riječ o upotrebi tz. “novih duvanskih proizvoda”. Naime, zbog ograničavajućih odredabi Zakona o ograničenju upotrebe duvanskih proizvoda, mladi sve češće pribjegavaju konzumaciji alternativnih proizvoda u zatvorenim prostorima, ali i upornom istrajavanju duvanske industrije da vrlo često reklamiraju ove proizvode kao zdravije ili kao važne za „ostavljanje duvana”. — Istraživanja pokazuju da ovi navodi nisu taćni, jer se raspolaže sa podacima o štetnosti upotrebe, kao i da mladi ljudi počinju da koriste upravo ove proizvode a da prethodno nisu koristili tradicionalne duvanske proizvode. To je novi trend o kom treba razmišljati, a pri tome, oni su zabranjeni u zemljama EU. Jedino Švedska je zemlja u kojoj se navedeni proizvodi slobodno koriste, jer su neki od njih upravo tamo proizvedeni — objasnila je ona.
Ima i vrlo mladih početnika
Posmatrano po kvantitetu upotrebe, najviše mladih koristi 2-5 cigareta dnevno. To su uglavnom periodi kad je ponašanje značajno zavisno od uticaja vršnjaka, ali je, kako upozorava prof. dr Ljaljević, nezanemarljiv broj mladih koji koriste više od 20 cigareta na dan. — Mladi najčešće počinju da eksperimentišu sa duvanom u periodu 13-15 godina, ali imamo i vrlo mladih početnika, i to se najčešće dešava u sopstvenom domu — kaže ona.
Mladima su duvanski proizvodi naročito dostupni u porodicama u kojima njihovi roditelji ili drugi članovi konzumiraju duvan i oni vrlo rano počinju da eksperimentišu sa duvanom.
— Nas u javnom zdravlju vrlo zabrinjava izloženost mladih pasivnom uticaju duvana i to u sopstvenoj kući. Polovina djece koja ne koriste duvanske proizvode konstantno su izloženi uticaju duvanskog dima. Pasivna upotreba duvana dovodi do gotovo istih komplikacija kao i aktivna — upozorava prof. dr Ljaljević. Veliki broj djece umire od pasivne izloženosti duvanskom dimu. Podaci za djecu 13-15 godina pokazuju da najveći broj njih koji koriste duvan koriste više nego jednu cigaretu dnevno.
Prognoza sumorna
Ističući da su prognoze za naredni period vrlo depresivne, prof. dr Ljaljević kaže da se smatra da će do 2050. godine pušenje u strukturi mortaliteta učestvovati čak do 70%. — Pušenje je bolest koja ima svoju šifru u međunarodnoj klasifikaciji bolesti i zahtijeva isti tretman kao i sva druga oboljenja — izričita je ona. Američka asocijacija za kontrolu bolesti uporedila je pušenje sa dijabetesom navodeći da ako dijabetes zahtijeva prevenciju i rano otkrivanje, liječenje i rehabilitaciju, to isto se očekuje da se pruži i kada je riječ o pušenju. — To bi značilo da pored individualne odgovornosti, moramo omogućiti ljudima da biraju, da imaju zdrave izbore, i, naravno, sve ove mjere koje su im neophodne u procesu ostavljanja duvana — objašnjeno je dalje.
Pušenje je opasno po zdravlje zato što se u duvanskom dimu nalazi jako veliki borj različitih materija. Novija istraživanja ukazuju da u sastav duvana ulazi čak 9,000 različitih hemijskih supstanci, od kojih je veliki broj toksičan, a čak 50 su, kako ističe prof. dr Ljaljević, sigurni kancerogeni. To stvara vrlo veliku opasnost po zdravlje.
Kao metod za kontrolu stepena zastupljenosti nikotina, ugljen-monoksida i drugih štetnih sastojaka, preporučuje se na nacionalnom nivou obavezno kontrolisati navedene koncentracije sadržaja duvanskih proizvoda, čije su vrijednosti štampane na paklicama cigareta. — Svaka zemlja na nacionalnom nivou bi trebalo da kontroliše sve uvezene duvanske proizvode, da li su ovi podaci tačni. Ogroman je broj aditiva — kaže prof. dr Ljaljević kopji se dodaju duvasnkim proizvodima, uz opasku da Američka asocijacija za hranu, što se tiče duvanskih proizvoda, zabranjuje primjenu svih aditiva sem mentola.
Pušenje ne samo da je osnovni faktor rizika za nastanak bolesti sistema srca nego utiče na sve organe i organske sisteme. Kod duvana nema neposrednih efekata nakon konzumiranja, ali je činjenica da se u dugogodišnjem periodu upotrebe duvanskih proizvoda ostvaruju vrlo negativni efekti po zdravlje.
Skup sport
Upozoravajući da posebno zabrinjavaju sve posljedice konzumiranja duvanskih proizvoda, prof. dr Ljaljević ističe posebno teške komplikacije vezane za povećani rizik nastanka karcionma pluća, u vezi sa čime je navedeno da se za liječenje jednog oboljelog od karcinoma pluća izdvoji više desetina hiljada evra. U Crnoj Gori se godišnje registruje oko 400 novooboljelih svake godine — Kod gotovo U 95% slučajeva, prema novim svjetskim istraživanjima, pušenje predstavlja osnovni faktor rizika za nastanak karcinoma pluća. Stoga je vrlo važno da se kontinuirano radi na prevenciji pušenja, da se stvoraju uslovi za kompetentno odvikavanje od pušenja — kaže prof. dr Ljaljević. Ona je ovom prilikom podržala i ideju da u tom cilju treba raditi na formiranju savjetovališta za prevenciju komplikacija I razvoja metoda odvikavanja od upotrebe duvanskih proizvoda.
— Mi sada radimo na tome da se omogući korisnicima duvanskih pproizvoda da se bezbjedno odvikavaju, da im se omogući da dođu do neophodnih preparata kako bi uspješno mogli da se odvikavaju, ali je važno da radimo i na edukaciji i da primjenjujemo ostale mjere iz Okvirne konvencije, a tu se moraju uključiti svi sektori sa aspekta svojih ingerencija — naglašeno je ovom prilikom. Vrlo je značajan ne samo uticaj roditelja na mlade, nego i njihovih vršnjaka. Ovdje se stvara prostor koji se, po ocjeni prof. dr Ljaljević može iskoristiti u procesu njihovog odvikavanja od upotrebe duvana.
Anita Đurović
