Dr Aleksandar Đogo, internista endokrinolog
Klinički centar Crne Gore
Šta je sindrom policističnih jajnika?
Sindrom policističnih janika (PCO sindrom), predstavlja, u širem smislu riječi, skup kliničkih elemenata, kao što su oligomenoreja/polimenoreja, tj. produženje ili skraćenje menstrualnih ciklusa, sa uobičajenih 21 do 35 dana na manje ili više od toga, zatim cistična transformacija jajnika, povišen nivo androgenih (tzv. muških polnih hormona), kao i insulinska rezistencija, koja predstavlja veoma važan element u dijagnostici ovog sindroma. Prema relativno novijim kriterijumima, PCO sindrom može se dijagnostikovati ukoliko postoje najmanje 2 od 3 elementa: nepravilni menstrualni ciklusi, ultrazvučno verifikovane ciste na janicima i visok nivo androgenih hormona.
Šta su androgeni hormoni?
U užem smislu riječi, radi se o muškim polnim hormonima, ali se mora poentirati činjenica da u humanoj biologiji ne postoji jasna distinkcija između ova dva tipa hormona (uslovno rečeno ženskih i muških). Naime, prisustvo muških hormona u ženskim tkivima je neophodno radi njihovog fiziološkog funkcionisanja, kao i obrnuto. Na primjer, testosteron kod žene uslovljava voljni afekt, uslovljava njen libido (polni nagon) i pokreće njene mentalne i fizičke aktivnosti. Kod muškarca, prisustvo estrogenih (uslovno rečeno ženskih hormona) obezbjeđuje mentalne funkcije, u smislu fokusiranja pažnje, odnosno tenaciteta. Lako se može zaključiti kakve bi posljedice po humanu biologiju bile ukoliko bi izostala akcija hormona suprotnog pola. Medjutim, u slučaju PCO sindroma, nivo androgenih hormona je visočiji nego što je to u prosjeku slučaj. Ovi hormoni kod žene uslovljavaju pojavu akni na koži,kao i pojačanu maljavost.
Važno je istaći da je povišen nivo androgenih hormona i izraženija maljavost praktično fiziološka pojava kod žena mediteranskog podneblja, odnosno u cijeloj Južnoj Evropi.
Šta je insulinska rezistencija?
Mnogi stari endokrinolozi su govorili da je insulin praotac, odnosno preteča ostalih hormona. Naime, insulin ima ulogu da omogući molekulu šećera da uđe u ljudsku ćeliju i da joj na taj način obezbijedi energiju. Insulin to radi putem svojih receptora, odnosno prijemnika koji se nalaze na površini, odnosno na membrani ćelije. Ukoliko postoji blokada receptora, insulin ne može da uđe u ćeliju i da donese željeni molekul šećera. Gladna ćelija šalje signal centralnom nervnom sistemu da nije dobila energetski supstrat, i kao posljedica toga, mozak vraća signal pankreasu, koji proizvodi insulin, da pojača njegovo lučenje. Na taj način, stvara se visoka koncentracija insulina u krvi, koji ne može da uđe u ćeliju jer je insulinski receptor blokiran. Insulin pripada grupi tzv. anaboličkih hormona, koji povećavaju tjelesnu težinu. To je uzrok činjenice da najmanje 50% žena sa PCO sindromom ima problem sa prekomjernom tjelesnom težinom, dok se smatra da manji ili veći stepen insulinske rezistencije ima 70% žena sa PCO sindromom. Osim toga, višak insulina mobiliše ćelije jajnika da proizvode androgene homrone, i ometa fiziološki mehanizam ovulacije, koja je neophodna da bi žena ostvarila trudnoću.
Koliko je česta pojava ovog sindroma?
Smatra se da oko 10% ženske populacije ima ovaj sindrom, značajan broj žena uopšte i ne zna da ga ima, nego se dijagnostikuje prilikom rutinskih pregleda.
Da li je nasljednog karaktera?
Jeste. Iz anamnestičkih podataka obično saznajemo o učestalijoj pojavi dijabetesa u porodici, kao i podatak o porođajnoj težini beba koja prelazi 4kg.
Često ćemo čuti podatak da je majka, baka ili neka od tetaka, imala u mladosti menstrualne neurednosti.
Kako se postavlja dijagnoza sindroma policističnih jajnika?
Dijagnoza se postavlja na osnovu već gore pomenutih kriterijuma. Osim toga, potrebni su anamnestički podaci o menstrualnim neurednostima, ultrazvučni pregled jajnika i laboratorijski nalazi hormonskog statusa. Karakteristike hormonskog statusa su specifičan LH/FSH odnos, povišen nivo testosterona i pomenuta insulinska rezistencija.
Rezistencija na insulin se provjerava putem testa opterećenja šećerom i praćenjem nivoa glikemije i nivoa insulina tokom trajanja testa.
Kakav je tretman sindroma policističnih jajnika?
Medicinski tretman se uvjek počinje sa promjenama životnog stila. Gubitak od samo 5% tjelesne težine pomaže u regulaciji menstrualnog ciklusa. Neke dijete imaju prednost u odnosu na druge. Brojne studije su pokazale da dijete sa niskim glikemijskim indeksom, koje najviše ugljenih hidrata obezbjeđuju iz voća, povrća i integralnih žitarica, u većoj mjeri stabilizuju menstrualni ciklus nego klasične dijete za prostu redukciju tjelesne težine. Uz to, 30 minuta aerobne gimnastike, odnosno umjerenog vježbanja dnevno, tri puta u toku nedjelje, uz već pomenutu korekciju ishrane, ima najbolji efekat na insulinsku rezistenciju i samim tim na simptome ovog sindroma.
Medikamentni tretman obuhvata kontraceptivna sredstva, odnosno primjenu estroprogesteronskih preparata, koji u sintetičkom obliku imaju ulogu da uspostave fiziološku ravnotežu prirodnih hormona i ublaže simptome hiperandrogenizma (maljavost i akne). Ovi preparati se nalaze u obliku tableta, flastera i vaginalnog prstena.
Insulinski senzitajzeri su ljekovi koji popravljaju insulinsku rezistenciju. Metformin, zlatni standard u terapiji dijabetesa tip II, predstavlja i nezaobilazni tretman insulinske rezistencije kod gojaznih žena sa PCO sindromom. Kada su u pitanju normalno uhranjene i vitke žene, u obzir dolaze i ostali insulinski senzitajzeri, kao što je alfa lipoinska kisjelina ili inozitol trifosfat.
Da li PCO sindrom nosi neke rizike?
Tačno je da grupa žena u srednjim godinama života ima veći rizik od obolijevanja od dijabetesa tip II, kao i karcinoma endometrijuma, ali pravovremene pomenute medicinske mjere svakako smanjuju taj rizik na minimum.
Napomenuo bih da je PCO sindrom samo jedan od brojnih genotipova koji egzistiraju u humanoj populaciji, i svaki od njih nosi različite medicinske rizike koji se ipak mogu smanjiti, pa i prevazići poštovanjem savremenih, nama poznatih naučnih saznanja.
Add comment