Hormon rasta (STH) koji ima poseban značaj u dječjem uzrastu sintetiše se u adenohipofizi, ekskluzivnom mjestu njegovog stvaranja. Kodiran je grupom od pet gena lociranih na 17 hromozomu. Od pet gena, jedan je za pituitarni hormon rasta, jedan za placentarnu varijantu hormona rasta i tri “placental lactogen related”.
Hormon rasta je izolovan iz ljudske hipofite 1956. godine, a aminokisjelinski sastav je definisan 1971. godine. Hormon rasta je pojedinačni peptidni lanac od 191 aminokiseline, sa dvije disulfidne veze i bez prisutnih ugljenih hidrata.
Razvojem molekularne biologije ustanovljeno je nekoliko različitih formi hormona rasta, za sada poznatih pet molekularnih formi (27 kDa, 22 kDa, 20 kDa, 17 kDa i 5 kDa). Poznavanje postojanja i funkcionisanja različitih GH formi očigledno je od velikog značaja kako u rješavanju problema rasta, tako i u modernoj dijabetologiji.
Pitanje šta se zbiva sa hormonom rasta poslije sekrecije u adenohipofizi, odnosno kako dospijeva do tkiva na koja ispoljava svoj uticaj, u mnogom je razriješeno saznanjem da se hormon rasta u cirkulaciji prenosi vezan za noseće proteine kao GHBP. Glavni izvor GH-BP je jetra, ali se ne isključuje i udio drugih izvora. Na nivo GH-BP utiču hormon rasta, insulin, polni steroidi i uhranjenost. Vezujući se za noseći protein hormon rasta se štiti od degradacije i značajno produžava poluživot.
Slika 1. Receptori hormona rasta
A. Model aktiviranja hormona rasta (GH) JAK2 tirozin kinaze. GH povećava afinitet svakog receptora za JAK 2. Aktivirani JAK 2 fosforiliši potom, sam sebe i citoplazmatični domen GH receptora.
B. Regulacija GH-JAK 2 signalizacija.
C. Signalni putevi GH receptora GH, hormone rasta; GHR, receptor hormona rasta; IRS, substrati insulin receptora; JAK 2, janus kinaza 2; MARK, mitogenaktivirajuća protein kinaza; P, fosfat; PI3K, fosfatidinilositol 3-kinaza; STAT, transduktori signala i aktivatori transkripcije.
Na nivou ciljnih ćelija odvija se kompleksna interakcija hormona rasta, GH-BP i receptora za hormon rasta (GHR) čime se omogućava transdukcija signala. Receptor za hormon rasta pripada familiji GH i prolaktinskih receptora. Zahvaljujući transdukciji signala dolazi do fosforilacije najmanje tri intraćelijska proteina. Fosforilaciju proteina u raznim ćelijama organizma ostvaruje “GH receptor asocirani protein”, ustvari “GH receptor asocirana kinaza”, koja se često označava kao JAK -2. Fosforilacijom JAK-2 fosforiliše se i sam GH receptor. Na ovaj način se konačno završava kompleksni proces ostvarenja aktivnosti hormona rasta (Slika 1).
Insulinu slični faktori rasta (IGF)
Najveći broj anabolnih akcija hormon rasta ostvaruje posredstvom insulinu slčnih faktora rasta (IGF). Nekada označavani kao somatomedini, to su peptidi sa strukturnom homologijom sa insulinom. IGF su sposobni da ostvaruju brojne učinke, posebno zahvaljujući mitogenom efektu. IGF-1 je glavni insulinu slični faktor rasta kod odraslih, dok se IGF-2 nalazi prvenstveno u embrionalnom i fetalnom tkivu.
IGF se sintetišu u različitim tkivima i organima, gdje mogu da ostvare svoje efekte lokalno, ali mogu i da se prenesu cirkulacijom do udaljenih drugih tkiva i da ispoljavaju svoje prave endokrine efekte.
IGF-1 je pojedinačni peptidni lanac od 70 aminokisjelina, sa 43% strukturne homologije prema A i B lancu isnulina.
IGF-2 je takodje jedinični aminokisjelinski lanac od 67 članova, sa 65% homologije u odnosu na strukturu IGF-1 i 41% prema insulinu. Gen za kodiranje IGF-1 se nalazi na dugom kraku 12. hromozoma, dok je gen za IGF-2 blizu insulinskih gena na kratkom kraku 11. hromozoma.
Glavno mjesto sinteze IGF-1 je jetra. Jetra preuzima hormon rasta iz cirkulacije i odgovara adekvatnom produkcijom IGF-1. Međutim, mnogobrojne somatske ćelije imaju sposobnost da sintetišu IGF-1. Posebno tu sklonost imaju fibroblasti. Poslije davanja hormona rasta, obično nakon 4-8 sati raste koncentracija IGF-1 u bubregu, plućima, srcu i dostiže maksimum 12 sati nakon davanja hormona rasta. IGF- se tako stvara u mnogim tkivima, ali je u svakom regulisan lokalnim uticajem hormona rasta. U cirkulaciji se IGF-1 veže za svoje proteinske nosače. IGF-1 vezan za svoje nosače nije biološki aktivan, ali su neki od tih nosećih proteina veoma važni za djelovanje IGF-1. Svoje dejstvo IGF-1 može ostvariti na tri načina: autokrino, parakrino i endokrino (Slika 2). Mada nošen cirkulacijom do različitih tkiva IGF-1 djeluje kao hormon, on se ipak ne može smatrati hormonom u punom smislu tog značenja. Naime, IGF se ne stvara u nekoj posebnoj endokrinoj žlijezdi, ne deponuje se u tkivima i nema specifičnih target tkiva, već praktično su to sva tkiva u tijelu.
Slika 2. Mehanizmi djelovanja faktora rasta IGF-1: djelovanje na mjestu svoje sinteze (autokrinoo); djelovanje u susjedstvu mjesta svoje sinteze (parakrino); djelovanje cirkulacijom na udaljene ćelije (endokrino)
Add comment