Piše: prim. dr Miroslav Femić, spec. pedijatar
Stresni hormoni
Sve ove promjene u organizmu su posljedica lučenja stresnih hormona: kortizola, hormona rasta, adrenalina, noradrenalina, endorfina i dr.
Kortizol povećava šećer u krvi, koji je potreban kao energija u stresu, za borbu ili bježanje. Ovim mehanizmom se objašnjava pojava diabetes mellitusa (šećerne bolesti) u nekih osoba koje su izložene dugotrajnom stresu. Naime, stalno ubacivanje glukoze u krv (dugotrajna hiperg-likemija), dovodi do povećanog lučenja insulina u krv (reaktivna hiperinsulinemija), što poslije izvjesnog vremena dovodi do iscrpljenja pankreasa i relativnog ili apsolutnog deficita insulina i manifestacije dijabetesa.
Adrenalin, naziva se još i hormonom straha, ubrzava rad srca, širi zjenice i izaziva spazam krvnih sudova (zato se osobi u stresu „potkrate” noge i poblijedi u licu).
Osoba u stresu može i da potamni, zbog povećanog lučenja MSH (melanostimulirajućeg hormona) u hipofizi, da ga neprijatelj nebi uočio i prepoznao, analogno kameleonu.
Noradrenalin (hormon agresije), povećava krvni pritisak i organizuje moždanu koru ka agresiji.
Zavisno od ova dva hormona koji se više luči (dominira), zavisi reakcija organizma: ili se javlja strah (bježanje- dominira adrenalin) ili se javlja borba (agresija – dominira noradrenalin).
U stresu se luči i endorfin, koji obezbjeđuje analgeziju (podiže prag za bol) i zato u stresu osoba ne osjeti bol pri povređivanju, tako da najjači bol osjeti tek kada prođe stres i padne nivo endorfina u krvi.
Bolesti adaptacije
Treća faza ili faza iscrpljivanja organizma, nastaje ako stres dugo traje, iscrpljuju se sve funkcije zbog povećane mobilizacije i dolazi do pojave neke od psihosomatskih bolesti, koje nazivamo još i bolestima adaptacije, jer predstavljaju nesposobnost organizma da se prilagodi (adaptira) novim situacijama.
Četvrta faza ili faza regeneracije ili faza restitucije organizma, tj. faza dovođenja organizma u prethodno stanje.
Stanja i bolesti nastali kao posljedica hroničnog stresa su: bolovi u mišićima, glavobolja (zbog zategnutosti vratnih mišića), hipertireoza, psorijaza, hipertenzija, ulkusna bolest želuca i dvanaestopalačnog crijeva (zbog spazma krvnih sudova, hiperkoagulabilnosti i fibrinolitičkog dejstva kortizola), zatim ishemijska bolest srca (hiperkoagulabilnost krvi i spazam krvnih sudova miokarda), dijabetes, duševne bolesti, maligne bolesti (zbog pada imuniteta u dugotrajnom stresu), infekcije, naročito virusne (herpes simplex i zoster), poremećaji menstruacije (amenoreja, impotencija), pa čak i gojaznost.
Postoje profesije koje su naročito stresogene, to su posao pilota, mašinovođe, ljekara, novinara, menadžera, političara i dr.
Vremenski – meteorološki stres
Poseban entitet stresa je vremenski stres, koji se ogleda kao uticaj vremenskih uslova na zdravlje (mete- oropatije). Kolebanja atmosferskog pritiska mogu izazvati tegobe kod zdravih i bolesnih osoba u vidu glavobolje, bolova u mišićima, oscilacija krvnog pritiska, malaksalosti, astmatičnog napada, napada epilepsije i dr. Prisustvo u atmosferi pozitivnih jona, koji su fiziološki nepovoljni po organizam i djeluju depresivno, izazivaju ove gore pomenute zdravstvene probleme i tegobe.
Proces pretvaranja pozitivnih (fiziološki nepovoljnih) u negativne (fiziološki povoljne) jone, naziva se jonizacija. Da se izvršila jonizacija u prirodi vidimo kada se poslije oblačnog i tmurnog vremena (dominiraju pozitivni joni u atmosferi), padne kiša, koja pretvori pozitivne u negativne (fiziološki povoljne jone), dovede do nagle promjene raspoloženja i povoljnog efekta na zdravlje. Isti mehanizam je kada se osoba tušira, zašto često pjevuši ili zvižduće ? Zato što je prilikom tuširanja došlo do jonizacije vazduha u negativne, fiziološki povoljne, relaksirajuće jone, koji su proizveli dobro raspoloženje.
U prevenciji stresa najvažnije je djelovati u ranom djetinjstvu, takoreći čim se dijete rodi, uvođenjem određenih navika i discipline u život djeteta. Kasnije treba djelovati pravilnim vaspitavanjem djece od strane oba roditelja, ostalih ukućana (djeda, baba…), vaspitača, staratelja, zatim izbjegavanjem stresnih situacija, koliko se može.
Igra i bavljenje sportom mogu značajno prevenirati stres i njegove štetne posljedice po dječji organizam. Naime, sport je dozirani stres i njime se jača psihofizičko stanje organizma koji će kao takav lakše savladati neku stresnu situaciju. Potrebno je da postoji životni optimizam, zatim druženje, ljubav, šetnja u prirodi, meloditerapija, smijeh, humor, a u novije vrijeme se sve veći značaj pridaje i transcendentalnoj meditaciji, kao vrsti antistresne terapije.
Rekli smo da je vaspitanje veoma važan segment u zaštiti djeteta od stresa. Cilj vaspitanja jeste da se od djece naprave i izgrade duševno slobodni ljudi, otporni na abnormalne reakcije, koji se mogu prilagoditi društvenoj zajednici i snaći se u svakoj životnoj situaciji. Vaspitanje odojčeta sastoji se u navikavanju na određeni red u uzimanju hrane, kupanju, a treba mu obezbijediti i mir za spavanje.
U predškolskoj dobi (dobi igranja) presudno se utiče na budućnost djeteta. Dijete treba da ima obzira prema okolini, da očvrsne prema neugodnim utiscima. Važno je postići rano navikavanje na samostalnost (pri uzimanju hrane, oblačenju, svlačenju, navikavanje na čistoću). U igri je važnije da dijete samostalno modelira u pijesku, glini, nego da se igra gotovim igračkama, zbog formiranja stvaralačkog duha.
Djetetu ne treba previše zabranjivati, niti popuštati. Kaznu treba izvršiti tako da ono zna šta je dopušteno, a šta nije, ali ipak da osjeća ljubav i autoritet roditelja. Greške koje roditelji čine u vaspitavanju djece su: preblago ili prestrogo vaspitavanje, maženje, zapostavljanje djeteta, nedosljednost (danas maze, a sjutra kažnjavaju). One mogu nastati i u slučaju kada majka ima histerični strah od bolesti djeteta.
Naročito se loše vaspitavaju jedinci („bolest jedinčadi”), mada ovo nije pravilo. Isti je slučaj sa prvorođenom djecom – zbog neiskustva roditelja, ali i sa najmlađim djetetom („maza”).
Psihogeni oblici reagovanja djece
Mnoga djeca u predškolskom, a naročito školskom uzrastu, konkurišu svojim psihogenim reakcijama da u adolescenciji i odrasloj dobi imaju neku od psihosomatskih, odnosno bolesti adaptacije, tj. bolesti prilagođavanja. Postoje djeca sa neuropatskom konstitucijom (nervozno – osjetljivo dijete). Ta djeca već u odojčadskom uzrastu plaču na mali dodir, bacakaju se na prsa, ljute se, trzaju se na šumove i površno spavaju. Neka gutaju vazduh (aerokolija), što izaziva plač (zbog stvaranja kolika – grčeva – u stomaku). Neka od djece sa neuropatskom konstitucijom u toku afekta, ljutnje, inata, počnu da povraćaju (habitualno povraćanje). To se naziva i centralno acetonemično povraćanje. Neka djeca stiču naviku da se zacenjuju (afektivni respiratorni grčevi – krize).
Objektivno (klinički) gledano, nervozno, osjetljivo dijete ima astenični (mršavi) habitus sa zaliscima u kosi („uglovi tajnog savjetnika”) i čuperkom na čelu koji strči. Postoje i neuropate sa pastoznim (gojaznim) habitusom i flegmatičnim temperamentom. Ta djeca imaju labilan vazo-motorni sistem, često mijenjaju boju lica (bljedilo lica, crvenilo lica), zavisno od situacije. Psiha im je lako povredljiva (plaču na najmanju draž). Pojedina djeca regrediraju na infantilne obrasce ponašanja. Moguća je pojava noćnog i dnevnog nevoljnog umokravanja (lat. enuresis nocturna et diurna), ali oni mogu i da sisaju palac, grickaju nokte itd.
Često se djeca, kada treba da pođu u vrtić ili školu, žale na bolove u trbuhu („pupčane kolike”), koji se ponavljaju, bez organskog uzroka, a koji nastaju zbog spazma (grčeva) tankog i debelog crijeva i spazama (sužavanja) krvnih sudova crijeva. Ovo što se dešava u crijevima ekvivalent je migreni i epilepsiji.
U pubertetu, koji predstavlja vulnerabilni period, zbog značajnih tjelesnih (somatskih) i psihoseksualnih transformacija, često se pedijatru jave djevojke koje dobiju histerični atak kao reakciju na neku situaciju u porodici, školi, društvu, ljubavi itd. Kada nastane histerični atak, djevojke počnu da hiperventilišu i dobiju grčeve u mišićima i trzaje (zbog respiratorne alkaloze – pada ugljen-dioksida u krvi i pada kalcijuma).
Osim loših strana, povišena osjetljivost (senzibilitet) ima i dobrih strana, jer ta djeca u odraslom dobu postaju dobri naučnici i umjetnici.
Šta je najvažnije uraditi u ovakvim stanjima?
Najvažnija je psihoterapija. Treba liječiti bolesnu ličnost djeteta koja je u toj dobi plastična i da se transformisati. Veliki značaj ima i promjena sredine (privremeno ili stalno). Važno je i milovanje „malog” djeteta. Sa djetetom treba boraviti na čistom vazduhu. Dobro je navesti ga na druženje sa djecom „jačeg” nervnog sistema.
Rana socijalizacija (smještaj u vrtiće) bitna je iz razloga što će dijete da se oslobodi egocentrizma (sebičnosti) i da se razvija u psihosomatski zdravu ličnost, sposobnu da prebrodi bilo koju vrstu krize u budućem životu, a takođe će znati da vaspitava svoje potomstvo u pravilnom smjeru. Time će se preduprijediti – prevenirati, mnoge bolesti adaptacije, koje će u aktuelnom vremenu, a u budućem vremenu sigurno i više, predstavljati veliki socijalno-medicinski i ekonomski problem svakog društva, bilo ono siromašno, ili bogato.
Add comment