Danas se sindrom izgaranja vezuje za gotovo sve profesije, naročito one koje su stresne zbog odgovornosti, obima posla, vremenske ograničenosti, tako da svako može biti kandidat za izgaranje. Istraživači ističu da priroda posla predstavlja glavni okidač za razvoj ovog sindroma.
Sindrom izgaranja je tokom posljednjih decenija veoma istraživan fenomen u sjevernoameričkoj i zapadnoevropskoj kulturi. Osnovni razlog za to su predvidive posljedice, odnosno narušavanje psihofizičkog zdravlja radnika, pad produktivnost i loši socijalni odnosi na radu.
U nekim zapadnoevropskim zemljama (Švedska i Holandija), sindrom izgaranja je prepoznat kao zvanična medicinska dijagnoza.
U našoj zemlji je ovo akademski prepoznat fenomen i posljednjih godina domaća stručna javnost daje veći značaj ovoj temi, ali se stiče utisak da to još uvijek nema željenih uticaja na praksu (posebno na sprovođenje programa prevencije).
Ovaj poremećaj je prema Klasifikaciji mentalnih poremećaja i poremećaja ponašanja uključen u dijagnozu Poremećaji prilagođavanja (F43.2) koje karakterišu poremećaji u socijalnom, radnom i akademskom funkcionisanju.
Faktori koji utiču na pojavu izgaranja dijele se na situacione i individualne. Situacioni faktori su: karakteristike radnog mjesta, veći obim posla, dužina radnog vremena, loši međuljudski odnosi, smanjena kontrola dinamike posla, nemogućnost odlučivanja, izostanak zasluženog priznanja. Individualni faktori su: demografske karakteristike, osobine ličnosti, stavovi i uvjerenja.
Postavlja se pitanje, zašto se kod pojedinih ljudi, zaposlenih u istoj struci, koji obavljaju posao pod istim okolnostima, javlja izgaranje, a kod drugih ne.
Osobina ličnosti koja je najčešće povezana sa izgaranjem, naročito sa emocionalnom iscrpljenošću je neuroticizam, temperament osobe koja češće doživljava negativne emocije, koja je manje zadovoljna svojim životom i sklonija pesimističnom razmišljanju. Ne radi se o poremećaju već o specifičnoj osobini ličnosti. Osobina ličnosti koja se pokazala kao zaštitni factor, kada je ovaj sindrom u pitanju, je ekstraverzija – pozitivna emocionalnost, a takve osobe se doživljavaju kao druželjubive i dobro raspoložene.
Dakle, dosta toga zavisi od temperamenta. Oni koji se lako oneraspolože i iznerviraju, rizičnija su grupa za razvoj izgaranja, naročito emocionalne iscrpljenosti, dok su druželjubivi “veseljaci” pod manjim rizikom, naročito za depersonalizaciju (neprijatan i otuđen stav prema radnoj okolini).
Kruti stavovi i uvjerenja koje ljudi imaju o sebi, drugima i životu uopšte, predstavljaju predispoziciju za razvoj izgaranja. Nerealistička uvjerenja (najčešće počinju sa MORA i TREBA) su osnova emocionalnih problema, jer su nelogična i ekstremna i sabotiraju osobu u ostvarenju životnih ciljeva.
Najčešći fizički simptomi sindroma izgaranja su hronični umor, iscrpljenost, pad imuniteta, različiti bolni simptomi (glavobolja, bolovi u mišićima), stomačne tegobe, nagla promjena tjelesne težine, lupanje srca, poremećaji spavanja, pamćenja i pažnje.
Emocionalni simptomi su gubitak samopouzdanja, interesovanja i motivacije, apatija, izolovanost, anksioznost.
Bihejvioralni simptomi su povlačenje od drugih i konflikti sa njima, prokrastinacija tj. konstantno odlaganje obaveza i zanemarivanje radnih obaveza. Stalne žalbe na posao u porodici koja bi trebala da bude “ventil” za pražnjenje akumulirane frustracije, mogu voditi u porodične probleme.
Osobe kod kojih je razvijen ovaj sindrom su sklone zloupotrebi alkohola, nikotina, sedativa koji se piju “na svoju ruku”, preosjetljivi su na spoljašnje uticaje (buku, svjetlost, mirise), eksplozivni, zaboravni, zatvoreni, imaju negativan stav prema ljudima, a u ekstremnim slučajevima mogu biti sklone i suicidu.
Ono što je nekada bilo važno i izazov radnog mjesta postaje beznačajno i neprijatno. Energija se pretvara u iscrpljenost a efikasnost u neefikasnost. Na taj način se dimenzije radnog angažovanja pretvaraju u svoje suprotnosti i postaju karakteristike izgaranja.
Najčešće citirana definicija, izgaranje određuje kao sindrom koji se sastoji od sljedećih komponenti:
Veći naglasak na psihičkim simptomima i/ili na poremećaju ponašanja nego na fizičkim simptomima, pa se emocionalna iscrpljenost, koja predstavlja reakciju organizma na stres opisuje kao kontinuirano “trošenje” emocionalnih resursa osobe i karakteriše se hroničnim neraspoloženjem i apatijom.
Depersonalizacija se karakteriše ciničnim stavom i doživljajem otuđenosti od ljudi (kolega i klijenata) na radnom mjestu. Više nema ličnog odnosa prema drugima, nema brige za njihove potrebe.
Doživljaj ličnog neuspjeha, koji se ogleda u padu produktivnosti i efikasnosti na poslu i u privatnom životu.
Sindrom izgaranja se razvija kroz 4 faze:
Prva faza je idealistički entuzijazam i velika posvećenost poslu, u kojoj zaposleni ima veliku energiju, nadu i ne štedi se.
U drugoj fazi ili fazi stagnacije zbog neadekvatnog odgovora na uložen napor nastaje razočaranost i teškoće u komunikaciji sa saradnicima i prijateljima. Osobe su emocionalno ranjive i nepovjerljive. Iako se suočavaju sa stvarnošću (“prizemljenje,”) i dalje vole svoj posao ali ga ne rade sa istim zadovoljstvom.
Treću fazu ili fazu frustracije čini emocionalno povlačenje i izolacija, kao “spas” od prethodne faze. Osoba se preispituje koji je smisao posla koji obavlja i javljaju se prvi znaci fizičkog iscrpljivanja.
Add comment