Nezadrživi razvoj komunikacionih tehnologija, automatizacije i robotike povlači i razvoj medicinskih nauka, pa samim tim i hirurgije. Svjedoci smo razvoja jedne nove naučne oblasti tehnohirurgije, koja predstavlja simbiozu tradicionalnih hirurških vještina i znanja sa najnaprednijim tehnologijama. Sa pravom možemo reći da mi, medicinski radnici iz ovog dijela svijeta, živimo u njenoj prošlosti !
Istorija tehnohirurgije
Razvoj tehnohirurguje započinje usavršavanjem lapa-roskopske hirurgije 80-tih godina prošlog vijeka. Laparoskopija (ili minimalno invazivna hirurgija) hirurška je procedura u kojoj se laparoskop1 zajedno sa drugim hirurškim instrumentima uvodi u trbušnu duplju (abdomenalnu duplju) kroz 3 do 4 reza (incizije). Vizuelizacija operativnog polja ostvaruje se prenošenjem slike sa optičkog instrumenta, koja se nalazi na vrhu laparoskopa, na monitoru. Laparoskopija je danas zamijenila veliki broj tradicionalnih hirurških intervencija koje zahtijevaju opsežnije incizije, vrše veću traumatizaciju tkiva i zahtijevaju duži oporavak pacijenta. Tendencije u laparoskopskoj hirurgiji pokazuju da treba da se smanji broj incizija (npr. pristup kroz umbilicus), i da se unutrašnjim organima pristupa preko cjevastih i šupljih organa tipa jednjaka, želuca, vagine.
Hirurške intervencije zahtijevaju preciznost koju čovjek nekad nije u stanju da postigne. Stoga se radi na usavršavanju sistemima koji povezuju hiruršku vještinu i računarsku preciznost. Takođe, sve više je u medicinskoj upotrebi i daljinsko upravljanje robotskim sistemima.
Primjena robota pri operacijama jedno je od najznačajnijih polja tehnomedicine. Nove tehnologije omogućuju da se operacija vrši pravljenjem veoma malog reza. Izbjegavanje „otvaranja” pacijenta znatno umanjuje rizike od infekcija, postop-erativnih komplikacija, kao i faktor ljudske greške. Naravno, i oporavak je samim tim znatno brži. Prednost robota je preciznost, kao i mogućnost da dosegnu do najmanjih tačaka i na njima vrše intervencije kakve hirurzi nijesu kadri da obave. Sve nove tehnologije usavršavaju operacije sa minimalnom invazijom na tijelo pacijenta, tj. bez njegovog otvaranja. Glavne prednosti primjene minimalno invazivne hirurgije jesu manji stres za pacijenta i veća pouzdanost operacije. Trajanje same procedure i rehabilitacija pacijenta znatno su smanjeni.
Roboti danas mogu ući u tijelo kamerom, izvršiti biopsiju i hirurzima dati potpuno novu sliku organizma pacijenta. Dok neki roboti služe kao pomagalo hirurzima, drugi su autonomni.
Prvi roboti u hirurgiji
Godine 1985. robot Puma 560 upotrebljen je da postavi iglu za biopsiju mozga koristeći vođenje kompjuterskom tomografijom. Puma 200 je robot koji pomaže pri operaciji mozga, prvenstveno u otklanjanju tumora.
Sistem NeuroMate u neurohirurgiji se koristi kao asistent za biopsiju i otklanjanje tumora. Umjesto predoperativnih slika, NeuroMate obezbjeđuje real-time 3D slike koje hirurgu pokazuju preciznu lokaciju tumora.
Robodoc, predstavljen 1992. godine, pomaže u procedurama zamjene kuka. Robodoc za ortopedske svrhe koristi predoperativne slike i softver da bi osmislio procedure. Hirurg može precizno da utvrdi šupljinu u kosti kuka, veličinu i poziciju za implantat prije same operacije. Sistem precizno utvrđuje oblik udubljenja i ukazuje na najbolje i najpreciznije ugrađivanje implantata.
Prvi robot u komercijalnoj upotrebi koji je 1994. godine asistirao hirurzima bio je Aesop. On je služio kao treća ruka koja je držala endoskopsku kameru. Zatim je uslijedilo angažovanje robota koji imaju dvije, tri ili četiri ruke.
Godine 1998. izvedena je prva ugradnja bajpasa u kojoj su roboti aktivno pomagali hirurzima. Broj ugradnji bajpasa uz pomoć robota ubrzano raste, jednako kao i broj ostalih operacija srca sa minimalnom invazijom na tijelo pacijenta. Tokom ove operacije pacijent se uobičajeno otvara na tri proreza veličine radijusa olovke. Kroz jedan otvor ubacuje se mala napredna kamera – endoskop – kojom se upravlja glasom, a drži je robotska ruka. Druge dvije robotske ruke koje kontrolišu hiruršku opremu ubacuju se kroz ostale proreze. Hirurg upravlja kamerom i opremom preko džojstika.
Realnost tehnohirurgije
(tjelesni simulatori (engl. Body Simulators), virtualni simulatori, e-edukacija, hirurgija navođena slikom i telehirurgija)
Tjelesni simulatori konstruišu se od mehaničkih djelova koji treba vjerno da predstave strukturu tijela i od elektronskih djelova, čiji je zadatak da simuliraju procese koji se odvijaju u tijelu, npr. tok krvi. Osnovni nedostatak tjelesnih simulatora jeste njihova visoka cijena, ali i nekompatibilnost sa novim komunikacionim tehnologijama, kao što je internet. Cijena je visoka zbog velike potrošnje plastičnih polimera koji se koriste prilikom konstrukcije simulatora. Drugi problem je što se simulatorom ne može upravljati daljinski, tj. hirurg mora da se nalazi u istoj prostoriji.
Virtualni simulatori predstavljaju računarske simulatore koji kreiraju virtualno okruženje za hirurga koji se obučava. Njihovu prednost prevenstveno predstavlja niska cijena. Takođe, virtualni simulatori mogu se lako distribuirati putem interneta.
E-edukacija predstavlja novi trend u edukaciji. On omogućava studentima da prate predavanja putem interneta. Ideja je da se sve usluge univerziteta ili drugih obrazovnih ustanova pruže preko mreže. To je, takođe, veoma važno za prikupljanje informacija i njihovo stavljanje na raspolaganje hirurzima i studentima.
■ Nastaviće se…
Piše: dr Nikola Fatić, specijalizant vaskularne hirurgije, Centar za vaskularnu i endokrinu hirurgiju KCCG
Add comment