Prim. dr Gavrilo Šćepanović, sudski vještak
Spec. ortopedije i restruktivne hirurgije, Beograd
Fizički bolovi – dužina trajanja i intenzitet
Bol je najsubjektivniji vid nematerijalne štete. Izvor informacija za procjenu bola je dobro uzeta anamneza od povrijeđenog i dobar uvid u medicinsku dokumentaciju o liječenju. Dobijene informacije vještak koristi da konstatuje: vrstu bola (spazam, stalan ili povremen bol), kada je i kako započeo bol, koliko je trajao, koje je jačine bio i da li je uticao na aktivnost/funkcionalnost povrijeđenog.
Pri određivanju jačine bola, vještak treba da koristi tzv. jednodimenzionalne i multidimenzionalne skale bola. U našim sudovima se kod trzajne povrede najčešće očekuje procjena bola vrata po vizuelno-analognoj skali (VAS).
Pri procjeni bola vještak treba da ima na umu i mogućnost simuliranja (svjesna prevara radi materijalne dobiti), koju prema nekim istraživanjima „prihvatljivim ponašanjem“ za dobijanje odštete smatra 20–46% ispitanika.
Bolovi kod trzajne povrede mogu biti jakog, srednjeg i slabog intenziteta.
Jak bol je relativno rijedak i traje do pružanja medicinske pomoći i davanja ljekarskog savjeta. Duže trajanje je moguće samo ako je došlo do preloma.
Srednji bol obično traje do pet dana. Ovaj bol se, nažalost, može produžiti nepotrebno dugim nošenjem ortoze, kada se usljed atrofije vratnih mišića bol pojačava, a naročito kada terapeut naloži dodatno nošenje ortoze „da bi se olakšao bol“!?
Slab bol traje do izlječenja, najčešće tokom fizikalne terapije. Dužina slabog bola zavisi od težine povrede. Kod najčešćih povreda (QTF – I) traje od 10 do 20 dana, a kod težih povreda (QTF – II i QTF – III) od 45 dana do dva mjeseca.
Prilikom vještačenja fizičkih bolova treba uzeti u obzir vrstu povrede, mehanizam nastanka, individualna svojstva povrijeđenog i opšte zdravstveno stanje u vrijeme povređivanja. Kod kontuzionih povreda vratne kičme, pod uslovom da nisu oštećeni nervi i kičmena moždina, fizički bolovi su kratkotrajnog karaktera, pri čemu ne prelaze granicu intenziteta srednje jačine. Kod jačeg dejstva mehaničke sile u pojedinim slučajevima ne mogu se isključiti kratkotrajni bolovi jakog intenziteta. Kod distenziono-distorzionih povreda fizički bolovi mogu da traju i po nekoliko mjeseci, i to od bolova jakog intenziteta koji traju nekoliko sati poslije povređivanja, preko bolova srednjeg intenziteta koji traju do mjesec dana, do bolova lakog intenziteta koji traju 3–6 mjeseci. Kod preloma vratnih pršljenova, u zavisnosti od vrste preloma, intenzitet i dužina trajanja fizičkih bolova su različiti. U svakom slučaju, poslije preloma pršljenova oštećeni će trpeti bolove jakog intenziteta. Bolovi lakog intenziteta nakon preloma pršljena mogu da traju povremeno i do godinu dana.
Postoji individualna osetljivost na bol, tako da sve osobe ne doživljavaju isti bol podjednako. Za procjenu fizičkog bola značajniji su težina i lokalizacija povrede, okolnosti i vrsta, tok liječenja, eventualne komplikacije i slično.
Za ocjenu individualne osjetljivosti prema bolu treba pregledati oštećenog, uzeti u obzir godine starosti (djeca i starije osobe teže podnose bol), pol, socijalne prilike, obrazovanje i drugo.
Okolnosti povrede bitno utiču na intenzitet bola, pa treba ocijeniti da li je povrijeđeni dugo bio bez pomoći i kakva pomoć mu je ukazana, da li je bio ukliješten u vozilu, kako je dopremljen u bolnicu, koliko dugo je putovao, kakvi su bili vremenski uslovi i tako dalje.
Bolovi visokog intenziteta ne mogu se normalno podnositi bez vidnog manifestovanja (plač, stenjanje, jaukanje, grimase, šok itd.) i u tim slučajevima je upotreba analgetika obavezna. Bol srednjeg intenziteta podnosi se uz malo više trpljenja, sa analgeticima ili bez njih, ali s takvim bolom po pravilu ne može da se radi ni lakši posao, čak ni uz veći napor. Bolovi blagog intenziteta lako se podnose i povređeni može za nuždu i da radi lakši posao.
Postoji velika raznolikost ocena i naknada za pretrpljene fizičke bolove kod povreda vratne kičme. Za istu povredu koja je nastala pod sličnim okolnostima i slično je liječena i protekla, ne samo u raznim mjestima nego i u istom sudu, u zavisnosti od vještaka i sudije, može se dobiti odšteta koja u jednom slučaju može da bude i nekoliko puta veća nego u drugom. Da bi vještaci pravilno cijenili fizičke bolove, treba poznavati ovu problematiku i sudsku praksu. Povremena razmjena mišljenja i iskustva između ljekara, a eventualno i sa sudijama, bila bi veoma korisna.
Duševni bolovi zbog naruženosti tijela
Osnova da se dosudi naknada zbog naruženosti jeste subjektivni osećaj nelagodnosti, tj. duševni bol oštećenog u susretu sa drugim ljudima. Naruženom osobom smatra se ono lice koje ima vidljivi, ubjedljivi tjelesni ili funkcionalni nedostatak ili trajni deformitet. O naruženosti govorimo samo u slučaju kada je posrijedi trajna izmjena spoljašnosti oštećenog, koja kod većine ljudi prouzrokuje osjećaj nelagode pred drugim licima. Naruženost ne mora obavezno da izaziva gnušanje okoline. Tjelesni integritet i njegov emocionalni doživljaj nalaze se u stanju dinamičke ravnoteže. Ukoliko su tjelesni izgled i/ili njegove funkcije drastično promijenjeni, nastaje kvalitativno novi doživljaj tog novog stanja.
Pri davanju mišljenja vještaci bi trebalo da se izjasne o tome kakva je bila slika prije, a kakva je poslije nastanka štete, a treba da daju i opis i karakteristike naruženosti, uticaj na psihičko stanje oštećenog, trajanje naruženosti i mogućnost njenog otklanjanja adekvatnim medicinskim tretmanom. Poželjno je da i sud stekne neposredan utisak o posljedicama naruženja oštećenog lica, naravno ukoliko je to objektivno moguće bez izlaganja oštećenog daljim neugodnostima.
Posljedica trzajnih povreda vrata koje se kvalifikuju kao teške uglavnom je naruženost lakog stepena, dok se naruženost srednjeg stepena rijetko javlja. Naruženost se ogleda u izmijenjenom držanju, tj. stavu gornjeg dijela tijela koje karakterišu prinudni, rigidni položaj glave i vrata, koji su blago sagnuti, i okretanje cijelog gornjeg dijela tijela pri okretanju glave i vrata.
Ocjena o tome da li postoje duševni bolovi zbog naruženosti donosi se na osnovu objektivnih i subjektivnih kriterijuma. Takođe, ljekar mora da uzme u obzir životnu dob, pol, zanimanje oštećenog, lokalizaciju naruženog dijela i drugo.
Strah
Zadatak vještaka neuropsihijatra jeste da procijeni jačinu i trajanje straha osobe koja se našla u situaciji da su joj usljed povreda ugroženi život i tjelesni integritet.
Strah se definiše kao primarni, od trenutka kada se uoči opasnost do pojave svijesti o povređivanju, kada prelazi u sekundarni strah.
Primarni strah rijetko prethodi trzajnoj povredi ako se povrijeđeni nalazi u vozilu koje je iznenada udareno „otpozadi“. To se najčešće može uočiti iz izjava povrijeđenih, pa vještak zato treba da pregleda cjelokupnu dokumentaciju. Ako ima primarnog straha, onda je on uvijek jakog intenziteta i kratko traje (škripa kočnica, pogled u retrovizor… udarac). Ukoliko se nadolazeća opasnost uoči, onda primarni strah traje do jednog minuta, a zatim prelazi u sekundarni strah.
Sekundarni strah kod trzajne povrede može da bude jak, srednje jačine i slab. Intenzitet sekundarnog straha prati bolove i tok liječenja. Jak sekundarni strah obično traje do pružanja medicinske pomoći i objašnjenja terapeuta o kakvoj povredi i prognozi je riječ. Tada sekundarni strah prelazi u strah srednje jačine, a daljim liječenjem i oporavkom slabi njegov intenzitet, te on prelazi u slabi strah. Tokom fizikalne terapije, sa znacima poboljšanja, treba cijeniti da i sekundarni strah slabog intenziteta nestaje. Strah uglavnom prati bol i cijeni se po napretku liječenja.
Nastaviće se…
Dodajte komentar