Adrijana Klisić, defektolog, specijalni pedagog
Član Stručnog tima u JU Kakaricka gora
Niko ne voli da bude ponižen, maltretiran, sputan od strane drugog. Prije ili kasnije se pobunimo protiv takvog načina ophođenja prema nama. Međutim, problem nastaje kada sve to isto činimo sebi samima i postanemo robovi naših pogrešnih izbora.
Zavisnost, iako nastaje u težnji za zadovoljstvom, predstavlja svojevrstan oblik autodestruktivnog ponašanja. Sredstvo zavisnosti koje je u početku izvor zadovoljstva, vremenom postaje izvor najveće patnje za zavisnika i njegove najbliže. Zavisnost jeste bolest u pravom smislu riječi, mada u nekim stručnim krugovima vlada mišljenje da je to zapravo “simptom” nekog dubljeg problema.
Osim sredinskih faktora i sredstva zavisnosti, odlučujuću ulogu u formiranju bolesti ima tzv. “pogodno tlo u ličnosti”. Kroz dosadašnju praksu možemo uočiti da su to osobe kod kojih je usljed trauma tokom ranog djetinstva ili u periodu adolescencije (nije nužno da roditelj percipira traumu kao takvu), pogrešnjih vaspitnih principa (previše zaštitnički odnos roditelja prema djetetu ili previše strog i hladan odnos), prisutnost nekih oblika zavisnosti kod roditelja (učenje po modelu) ili iz nekog drugog razloga, došlo do ometanja psihičkog razvoja, te formiranja predispozicije za razvoj bolesti.
Osobine ličnosti koje pogoduju razvoju bolesti zavisnosti su infantilnost, egocentričnost, nizak prag tolerancije na frustracije i smanjen kapacitet za podnošenje patnje. Dominantan princip u funkcionisanju je princip zadovoljstva, a ne princip realnosti. Takva ličnost nije spremna da se suoči sa životnim izazovima koji nužno nastupaju u zahtjevnoj fazi razvoja, prelaska iz djetinstva u odraslo doba. U tom periodu se najčešće i javlja prvo eksperimentisanje sa sredstvom zavisnosti koje za naivnu, neupućenu mladu osobu predstavlja “instant zadovoljstvo i rješenje za sve životne probleme”. Potreba za pripadanjem, prihvatanjem, dokazivanjem, biva na jedan period zadovoljena, ali ne na funkcionalan način.
Progresijom bolesti, dešava se deformacija ličnosti koja u početku nije lako primjetna. Osoba pokušava da zadrži fasadu normalnosti i svoje dužnosti, obaveze i odgovornosti nastoji izvršavati kao i do tada. To je faza glorifikacije zavisničkog životnog stila i samog sredstva zavisnosti, jer pomoću njega svi problemi, psihičke i emotivne tegobe bivaju kao “rukom odnešeni”. U ovoj fazi razvoja bolesti ličnost je najčešće nedostupna za bilo kakav terapijski uticaj.
Vremenom počinju da se javljuju prvi problemi u funkcionisanju, finansijski i emotivni gubici, primjetne su promjene na kognitivnom (na nivou mišljenja), konativnom (voljnom) i bihejvioralnom (ponašajnom) nivou. Sredsvo zavisnosti ne pruža više osjećaj zadovoljstva kao ranije i sve češće su prisutni njegovi negativni učinci. Prateće pojave su česte oscilacije raspoloženja, razdražljivost, agresivnost, distorzija percepcije (iskrivljena slika realnosti), razni mehanizmi odbrane (prebacivanje krivice i odgovornosti na druge), manipulacije i dr. Osoba je sve manje zadovoljna sobom i svojim životom. Nakon određenog vremena i okolina primjećuje prve promjene. Odnosi su površni, često iz interesa. U ovoj fazi ličnost je i dalje nekritična prema sopstvenoj bolesti i negira postojanje potrebe za liječenjem.
Poslednja faza u razvoju bolesti je faza koja nastupa nakon niza godina zavisničkog života, faza moralne degradacije ličnosti, propadanja na svim nivoima, prisutne su i nihilističke misli, nerijetko i kontemplacija o suicidu zbog pratećeg gubitka smisla života. Ovo je i faza kada se zavisnik najčešće odlučuje na korjenitu promjenu u svom životu i možda, po prvi put verbalizuje svoju potrebu za stručnom pomoći.
Prihvatanje postojanja problema i suočavanje sa istim je polazna tačka promjene, prvi korak na putu ka oslobođenju od ropstva sopstvene zavisnosti.
Kroz svakodnevne individualne i grupne psihoterapije tokom godišnjeg tretmana, kroz psihoterapijsku alijansu terapeuta i klijenta, kroz odnos povjerenja kao osnovom svih relacija, događa se promjena. Nakon početne volje i motivacije, rađa se i odluka da se istraje na tom putu kroz disciplinovan i posvećen rad na izgradnji nove ličnosti. Tretman je dugotrajan i zahtjevan. Kao što se bolest formirala tokom niza godina, tako i oporavak iziskuje vrijeme. Promjena je proces, stoga je uz motivaciju, odricanje, disciplinu potrebno strpljenje i istrajnost.
Promjena podrazumijeva rehabilitaciju fizičkog aspekta ličnosti (normalizovanje ritma spavanja, ishrane, umjerena fizička aktivnost…), psihičkog aspekta (promjena disfunkcionalnih uvjerenja-sistema definicija i predstava o sebi, drugima, životu; promjena disfunkcionalnih obrazaca i repetitivnih formi ponašanja; jačanje karaktera kroz razvijanje sposobnosti kontrolisanja sopstvenih nagona i impulsa; jačanje kapaciteta za podnošenje patnje i neprijatnosti; izgradnja novih zdravih navika, funkcionalnog ponašanja i nove životne pozicije…), socijalnog aspekta (zavisnik je dugi niz godina proveo u “svom svijetu,” takoreći odsječen od zdravog dijela sebe i od svih, stoga je stvaranje novog odnosa sa samim sobom u smislu vraćanja samopoštovanja, samopouzdanja, istinskog vrednovanja sopstvene ličnosti, prihvatanja od strane drugih i izgradnja jednog novog identiteta od izuzetnog značaja…) i duhovnog aspekta (vraćanje smisla životu, prihvatanje duhovnih principa i jedne nove filozofije života…).
Suštinske promjene se dešavaju na najdubljim nivoima ličnosti u smislu samoprihvatanja i davanja dozvole na postojanje.
Ova četiri pomenuta aspekta ličnosti su temelji na kojima se gradi zdanje jedne nove ličnosti, po prvi put slobodne poslije niza godina… Jer, ko može bolje spoznati vrijednost slobode od zavisnika koji je istu na životnom putu odavno izgubio.
Kroz psihoterapiju dešava se transformativni proces gdje zavisnik stiče slobodu, ne samo od sredstva zavisnosti već i od stida, srama, osude, straha, griže savjesti, od osjećaja neprihvaćenosti i nepripadanja, od svoje prošlosti.
Kroz transformaciju ličnosti zavisnik postaje slobodan da živi i uživa u životu bez sredstva zavisnosti, slobodan da stvara najbolju verziju sebe kao stabilne, postojane i autonomne ličnosti, da voli i da se raduje, da gradi za sebe svjetliju budućnost.
“Sloboda čovjeka nije u tome da može činiti sve što želi, nego u tome da ne mora činiti što ne želi,“ a kao takav, on je slobodan, u kom god kontekstu.
Dodajte komentar