Dr Biljana Ivelja, spec. pedijatar
Dom zdravlja, Cetinje
Vitamin D pripada grupi steroidnih jedinjenja od kojih najveći značaj imaju vitamini D2- ergokalciferol biljnog porijekla i D3- holekalciferol koji nastaje iz holesterola animalnog porijekla. Oko 80% vitamina D se sintetiše u koži kada je izložena sunčevoj svjetlosti, zbog čega se naziva još i “vitamin sunca”, dok se oko 20% u ljudskom organizmu obezbjeđuje iz hrane i dijetetskih suplemenata U koži se normalno stvara 7-dehidroholesterol, koji se pod dejstvom ultravioletnog zračenja prevodi u provitamin D, a on dalje pod uticajem tjelesne toplote u vitamin D3 (holekalciferol). Da bi ispoljio fiziološki efekat vitamin D mora proći dvije metaboličke reakcije hidroksilacije, Prva metabolička reakcija se odvija u jetri i predstavlja prevođenje vitamina D3 u kalcidiol (25-OH-vitamin D3), koji se dalje transportuje cirkulacijom do bubrega gdje se odvija druga hidroksilacija. U bubrezima se stvara više od 50 identifikovanih metabolita. Kalcitriol (1,25-(OH)2-vitamin D3) je najaktivniji metabolit vitamina D3, koji djeluje brzo i snažno na transport kalcijuma, odnosno na regulaciju homeostaze kalcijuma i fosfora, kroz njihovu povećanu apsorpciju u crijevima i stimulaciju depozicije kalcijuma u kostima.
Zbog svojih mnogobrojnih funkcija vitamin D se smatra hormonom a ne klasičnim vitaminom. Raspon funkcija vitamina D u organizmu je izuzetno veliki i uključuje regulaciju rasta ćelija i međućelijsku komunikaciju, neuromuskulaturnu i imunološku funkciju, smanjenje zapaljenskih procesa.
Nedostatak vitamina D u ranom dječjem uzrastu može imati negativne posljedice na kalcifikaciju kostiju što dovodi do pojave rahitisa.
Vitamin D ne stvara se tokom trudnoće u dovoljnoj količini, takođe ne prolazi kroz placentu, odnosno sa majke na dijete, što predstavlja rizik za deficit vitamina D kod novorođenčeta i odojčeta. Majčino mlijeko takođe ima male količine vitamina D, dok se u većini adaptiranih mliječnih formula dodaje vitamin D.
I pored toga su preporuke Američkog Pedijatrijskog društva da preparate vitamina D treba davati djeci koja su na prirodnoj, ali i na vještačkoj ishrani, i nastaviti sve dok dijete ne konzumira dnevno 1L mlijeka obogaćenog vitaminima ili 1 L mliječne formule.
U kliničkoj slici rahitisa kao rani simptomi javljaju se razdražljivost, pojačano znojenje, zamor, slabije uzimanje obroka a potom dominiraju skeletni deformiteti, razmekšavaju kosti glave, kasnije se zatvara velika fontanela, kasni denticija. Grudni koš dobija zvonasti oblik, sa karakterističnim zadebljanjima na rebrima u vidu brojanica i ulegnutim središnjim dijelom grudnog koša. Uočavaju se deformiteti kičme, a pri prvim koracima i deformiteti nogu u obliku slova O ili X.
Profilaksa rahitisa je počela još u 19-om vijeku primjenom ribljeg ulja kao bogatog izvora vitamina D. Od sedamdesetih godina 20-tog vijeka počela je primjena suplemenata vitamina D u vidu vodenog ili uljanog rastvora.
Pokazalo se da je najbolji oblik preparata vitamina D uljani rastvor, koji se primjenjuje prema svim Evropskim i nacionalnim preporukama od 8. dana života, svakodnevno, do navršenih godinu dana, kao i u drugoj i trećoj godini tokom zimskih mjeseci (od oktobra do marta) u dozi od 400 IJ na dan.
Posljednjih godina se otkrivaju nove funkcije vitamina D a jedna od najvažnijih je njegov efekat na imunski sistem. Vitamin D podstiče umnožavanje ćelija imunskog sistema i stvaranje antimikrobne supstance pod nazivom katelicidin. Ova supstanca sprječava razmnožavanje mnogih vrsta bakterija, kao i nekih virusa i gljivica.
Postoje mnoge studije koje ukazuju da vitamin D smanjuje hronično zapaljenje, što se posebno odnosi na alergijske bolesti kao što su alergijska kijavica ili astma, kao i autoimunske bolesti tipa multipla skleroza, inflamatorne bolesti crijeva, reumatoidni artritis.
