Zadah

Piše: Miloš Radulović, doktor stomatologije

Kod pojedinih osoba iz usta se osjeća neprijatan miris (lat. foetor ex ore ili halitosis). Uzroci neprijatnog zadaha mogu biti različiti. On može biti prouzrokovan nekim gangrenoznim procesima u usnoj duplji, može se javiti u slučaju nekih ekstraoralnih oboljenja kao i pri nekim fiziološkim stanjima. Ovaj problem može dovesti do desocijalizacije i do stvaranja psihičkih problema (u vidu depresije i neuroze) kod pacijenata.

Upravo zbog ovakvog uticaja za daha na život pacijenata, treba pridati veliku pažnju otkrivanju uzroka neprijatnog zadaha i, shodno tim nalazima, ili ukloniti uzrok, ili takvu osobu  poslati  odgovarajućem specijalisti. Uzroci neprijatnog zadaha dijele se na: oralne, fiziološke, ekstraoralne i tzv. idio patske uzroke.

Fiziološki uzroci

Normalno se kod svih osoba javlja diskretan, blag i sladunjav miris pri izdisaju. Intenzitet tog neprijatnog mirisa zavisi od: doba dana, starosti osobe, ishrane, kao i nekih fizioloških stanja koja se javljaju u genitalnom životu žene (menstrualni ciklus).

Doba dana utiče tako što se ujutro osjeća neprijatan zadah. To se objašnjava time što u toku noći, kada je smanjeno lučenje pljuvačke, nastaje pojačano raspadanje otpalih ćelija sluzokože i ostataka hrane. U toku dana se luči veća količina pljuvačke koja stalno spira zube i oralna tkiva, te je samim tim i zadah iz usta slabiji.

Doba starosti utiče tako što se intenzitet neprijatnog mirisa povećava sa starošću. Kod zdrave  djece mlađeg uzrasta disajni miris je prijatan. Kod starijih osoba osjeća se kisjeo i težak zadah, koji je veoma neprijatan za okolinu, uprkos besprekornosti  oralne higijene.

Glad, takođe, može da djeluje na pojavu neprijatnog zadaha. Tako se kod nekih osoba neprijatan zadah osjeća samo dok su gladne. On iščezava poslije jela.

Menstrualni ciklus često je praćen pojavom zadaha iz usta. Ovaj simptom se objašnjava dejstvom polnih hormona na oralna tkiva, usljed čega nastaju izvjesne promjene na sluzokoži usne duplje. Zadah iz usta koji se javlja za vrijeme menstruacije traje kratko i gubi se po prestanku uzroka.

Oralni uzroci

Kao glavni uzrok neprijatnog zadaha iz usta smatraju se ulceronekrozni ili gangrenozni procesi koji se odvijaju u usnoj duplji. Ti procesi se najčešće dešavaju na gingivi. Zadah se javlja kao posljedica raspadanja djelova gingive, odnosno oralne sluzokože. Smatra se da intenzitet mirisa zavisi od stepena nekroze. Ovakvi procesi u ustima, naročito oni u predjelu parodontijuma, praćeni su i bolovima. Zbog toga bolesnici izbjegavaju da peru zube i hrane se uglavnom kašastom hranom. Usljed toga dolazi do akumulacije i zadržavanja hrane a kasnije i do raspadanja iste, što još više doprinosi nastanku zadaha.

Sličan zadah nastaje i poslije nekih oralno- hirurških zahvata, naročito poslije vađenja zuba. Taj neprijatan zadah nastaje kao posljedica raspadanja krvnog koaguluma. Zadah je i u ovom slučaju potenciran time što bolesnici najčešće poslije vađenja ne održavaju oralnu higijenu i izbjegavaju čvrstu hranu.

Neprijatan zadah iz usta nekad se javlja i kod osoba koje jednostavno ne održavaju oralnu higijenu a da pri tom ne postoje neki gangrenozni procesi u ustima.

Ekstraoralni uzroci

Neprijatan zadah koji nastaje usljed nekih ekstraoralnih uzroka smatra se osnovnim vidom  zadaha. Ova vrsta zadaha ne prolazi poslije sanacije usta. Najčešći ekstraoralni uzroci neprijatnog zadaha su: oboljenja disajnih puteva, oboljenja organa za varenje kao i neka druga opšta oboljenja. Neprijatan zadah se takođe javlja i poslije unošenja mirišljavih materija i ljekova, kao i u slučaju neadekvatne ishrane i poremećaja u varenju. Može se javiti i usljed dehidratacije organizma, kao i zbog nekih psihičkih i stresnih situacija.

Oboljenja disajnih puteva nastala zbog anatomske povezanosti sa usnom dupljom mogu predstavljati uzrok  pojave zadaha. To se dešava pogotovo kod oboljenja gornjih disajnih puteva (nosa, krajnika, sinusa, grla). Neprijatan zadah u nekim slučajevima može biti posljedica oboljenja donjih disajnih puteva. Smatra se da je zadah pouzdan simptom bronhiektazija i apscesa pluća.

Oboljenja digestivnog trakta mogu biti praćena neprijatnim zadahom.  To se često dešava kod patoloških promjena na jednjaku, želucu i crijevima. On je naročito izražen kod divertikuluma jednjaka, suženja jednjaka i karcinoma želuca.

Neka opšta oboljenja koja su praćena poremećajem u metabolizmu mogu biti uzrok pojave nekih produkata neprijatnog mirisa koji prouzrokuju i neprijatan zadah iz usta. Tako se kod  dijabetičara osjeća miris voća koji potiče od acetona, kod oboljelih od ciroze osjeća se miris raspad-nute krvi itd.

Unošenje mirišljavih materija u organizam može dovesti do nastanka zadaha, iako u organima za disanje i varenje ne postoje patološki procesi. Ove materije poslije resorpcije dolaze u krv, odakle se eliminišu iz pluća. Tako se prilikom ekspiracije osjeća miris bijelog i crnog luka, alkohola, kuvanih jaja, sira. Zadah tih materija ne osjeća se zbog njihovog zadržavanja u digestivnom traktu, već iz pluća, što je dokazano eksperimentima. Ako se bijeli luk stavi direktno u crijeva, za kratko vrijeme njegov miris će se pojaviti iz usta. Oralnom higijenom ili ispiranjem usta raznim sredstvima ne može se spriječiti miris koji potiče od bijelog luka ili neke druge hrane. To je zbog toga što taj miris potiče iz pluća.

Na sličan način osjeća se i miris nekih lijekova, kao što su neki antibiotici, preparati joda, formaldehida i hloral-hidrata. Miris duvana osjeća se i do 15 časova poslije pušenja.

Neadekvatna ishrana utiče na pojavu zadaha na taj način što kod osoba koje pretežno unose proteine i masti, a ne ugljene hidrate, nastaju neki međuprodukti varenja koji su neprijatnog mirisa.

Dehidratacija organizma može takođe biti uzrok neprijatnog zadaha iz usta. Tako se kod  osoba za izrazitom dehidratacijom, kao što je slučaj u toku perioda pojave visoke tjelesne temperature, stalnog povraćanja i upornih proliva, iz usta osjeća kisjeo zadah.

Idiopatski uzroci

Nekada pacijenti mogu imati neprijatan zadah iz usta a da nije moguće otkriti ni oralne ni ekstraoralne uzroke njegovog nastanka. To su etiološki potpuno nera zjašnjeni slučajevi. Zadah iz usta ovih bolesnika može se javljati samo povremeno ili biti stalan.

Liječenje

Liječenje oboljelih ima za cilj da se ukloni neprijatan zadah i da se bolesnik oslobodi  neprijatnosti. Sam terapijski uspjeh zavisi od toga da li je pronađen uzrok.

Ukoliko je zadah iz usta posljedica nekog opšteg oboljenja, potrebno je prije svega pristupiti liječenju tog ili tih oboljenja. Kod tih pacijenata neophodno je preduzeti istovremeno i lokalne mjere kojima se utiče na oralne uzroke, jer je često u pitanju udruženo dejstvo. Tada zadah nastaje kombinacijom intra- i ekstraoralnih faktora.

Vrlo značajna mjera u otklanjanju oralnih uzroka jeste otklanjanje zubnih naslaga i uspostavljanje oralne higijene. Stvaranje uslova za obavljanje oralne higijene podrazumijeva i plombiranje karioznih zuba i uklanjanje neprikladnih protetskih radova.

Naročitu pažnju treba obratiti na aproksimalne plombe (plombe koje se nalaze sa bočne strane zuba), koje mogu da stvore retenciona mjesta na kojima se zadržavaju ostaci hrane, koje je teško uklo niti pranjem zuba. Plombe je potrebno ispolirati a zaostale korjenove izvaditi. Pažnju treba da obrate i pacijenti sa totalnim i parcijalnim protezama, koji moraju održavati higijenu istih. U protivnom, dolazi do stvaranja naslaga hrane i pigmenata na njima, kao i do razvijanja kolonija gljivica koje prouzrokuju pojavu zadaha iz usta.

Poslije uklanjanja zubnih naslaga i uspostavljanja oralne higijene, bolesnika treba obučiti u održavanju oralne higijene. Takve bolesnike valja kontrolisati i pratiti kroz duži vremenski period: koliko uspješno peru zube i održavaju oralnu higijenu.

Pored ovih postupaka, u liječenju se koriste i dezodorantna sredstva koja lokalnom primjenom uklanjaju neprijatan zadah. Takav je vodeni rastvor vodonik-peroksida koji se  aplikuje u vidu spreja. Kao dezodorantno sredstvo može se koristiti i jednoprocentni rastvor hloramina. Radi poboljšanja ukusa, ovom rastvoru se dodaju i različita aromatična ulja.

Upravo zbog svega gore navedenog, problem zadaha predstavlja jedan kompleksan problem čijem rješavanju treba prići sa dosta strpljenja jer se jedino upornošću, kako ljekara tako i pacijenta, može ukloniti.