Osteoporoza je generalizovano oboljenje kostiju koje se karakteriše poremećenom čvrstinom kostiju, usljed čega raste predispozicija za nastanak fraktura. Koštana čvrstina podrazumijeva kvantitet (koštana masa – gustina, veličina) i kvalitet kosti (mikroarhitektura, mineralizacija matriksa, koštani metabolizam, nakupljena mikroskopska oštećenja, oštećenja trabekula i korteksa). Posljedice ovih poremećaja su frakture, i to najčešće na dorzalnoj kičmi (rizik za pojavu kod bijelkinja iznosi 20 %), na kuku (rizik 18 %) i distalnoj podlaktici (rizik 15 %).
Kako bi spriječili nastanak fraktura potrebno je identifikovati osobe, naročito žene, koje su izložene visokom riziku za nastanak frakture. Da bi ove žene bile identifkovane, neophodno je razmotriti faktore rizika za nastanak osteoporoze i fraktura, koji ponekad mogu biti značajniji od osteodenzitometrijskog nalaza smanjene koštane gustine. Koštana gustina je priznati faktor rizika za pojavu fraktura – smanjenje koštane gustine za 1 SD uvećava rizik za nastanak frakture za 2,2-2,4 puta.
Rana dijagnoza osteoporoze predstavlja odgovornost ljekara primarne zdravstvene zaštite koji treba da procijeni faktore rizika, odnosno patološka stanja koja zahtijevaju upućivanje na osteodenzitometrijski pregled. Stanja koja zahtijevaju mjerenje koštane gustine, odnosno faktori rizika za nastanak frakture jesu:
1. Spontane frakture. Ove osobe su u posebnom riziku da dobiju novu frakturu, a ista se može spriječiti liječenjem.
2. Žene od 65 godina koje nisu na supstitucionoj terapiji estrogenim hormonima i imaju faktore rizika za frakturu:
-Fraktura kuka u prethodnoj porodičnoj generaciji (npr. majka)
-Neaktivan način života ili produžena imobilizacija -Pušenje cigareta
-Unos nedovoljne količine kalcijuma ishranom -Mala tjelesna masa
3. Osobe koje imaju sljedeća patološka stanja:
-Menopauza koja se pojavila prije 45. godine života, a žena nije bila na hormonskoj supstituciji
-Produžena amenoreja
-Dugotrajna upotreba glikokortikoidne terapije (više od 6 mjeseci)
-Primarni hiperparatireoidizam -Nedostatak vitamina D -Transplantacija organa -Hronična bubrežna insuficijencija -Kušingov sindrom
-Bolesti gastrointestinalnog trakta: celijačna bolest, ulcerozni kolitis, Kronova bolest, stanje poslije gastrektomije, teška intolerancija na laktozu kod osobe koja ne uzima adekvatni dodatak kalcijuma
-Hronično oboljenje jetre
-Reumatoidni artritis i druge hronične inflamacijske bolesti lokomotornog sistema
-Upotreba velike doze lijekova karbazepama i tiroksina (koji se daju kod karcinoma tireoideje), dugotrajna primjena heparina.
4. Sumnja na osteoporozu na bazi radiografskog pregleda kičme (promjene u izgledu pršljenskih tijela). Ukoliko postoji fraktura pršljenskih tijela, nije potrebno vršiti mjerenje koštane gustine radi otpočinjanja terapije.
5. Smanjenje tjelesne visine za 4-5 cm, izražena kifoza dorzalne kičme.
Inače, smanjenje koštane gustine je nezavistan faktor rizika za nastanak frakture. Vrijednosti značajne za osteoporozu jesu one koje se registruju kada je koštana gustina manja od 2,5 SD od maksimalnih vrijednosti (T-skor), odnosno kada je osoba izgubila oko 25 % koštane mase.
Pored smanjenja koštane gustine, što se utvrđuje osteodenzitometrijskim mjerenjem, poznavanje faktora rizika za nastanak osteoporoze neophodno je pri donošenju dijagnoze i odlučivanju o liječenju osteoporoze. Oni su različiti u različitim populacijama, ali za sve populacije je izvjesno da ti faktori učestvuju u nastanku frakture. Žena u postmenopauzalnom periodu, sa prethodno zadobijenom frakturom na bilo kom dijelu tijela, ima 2 puta veći rizik da ponovo dobije frakturu nego žena koja nije imala frakturu. Takođe, žena koja je imala jednu ili više vertebralnih fraktura ima 5 puta veći rizik da dobije frakturu kičme u narednoj godini.
Interesantno je da kod stanovnica SAD-a do osteoporoze češće dolazi kod žena koje nisu hispano porijekla i kod žena rodom iz Azije nego kod hispano žena ili žena koje dolaze iz Afrike. Ovo se objašnjava većim pikom koštane mase dostignutim u periodu prije menopauze kod Afro-Amerikanki. Žene porijeklom iz Azije izložene su većem riziku za dobijanje preloma kostiju, zbog manje tjelesne težine kao nezavisnog faktora rizika.
Na kraju, zaključio bih da je dobro poznavanje faktora rizika za osteoporozu, uz osteodenzitometrijsko mjerenje koštane gustine, neophodno za postavljanje dijagnoze i početak eikasnog liječenja osteoporoze, ozbiljnog zdravstvenog problema.
Piše: ass. dr sc. med. M. Muratović, spec. urgentne medicine – reumatolog
Add comment