Bez obzira na to o kojem se poremećaju radi, i bez obzira na to koji se psihoterapijski pravac u liječenju koristi, odnos između terapeuta i pacijenta je osnova psihoterapijskog procesa. Ovaj odnos, gdje jedna osoba traži pomoć u rješavanju psiholoških problema, a druga joj tu pomoć pruža, u najvećem dijelu je emotivni odnos. Kako je maksimalno otvoren za njih dvoje, a istovremeno potpuno zatvoren za sve druge, razumljivo je da je obojen osobinama ličnosti kako pacijenta tako i terapeuta. Terapeut i pacijent su ravnopravni u terapijskom procesu. Ta tvrdnja je potkrijepljena činjenicom da terapeut ne vodi imaginativnog čovjeka već čovjeka koji živi u sadašnjem vremenu, u istom društveno-istorijskom prostoru kao i terapeut. Prošla su vremena kada se insistiralo na strogoj neutralnosti terapeuta, npr. Pajns (M. Pines) govori o benevolentnom stavu analitičara, a Betegaj (R. Battegay) o pozitivnoj pažnji. U savremenoj psihoterapiji, bez obzira na pravac, metode rada su sve više usmjerene na OVDJE i SADA, pacijent je od objekta liječenja postao subjekat. Sada se istražuju odnos tog subjekta (pacijenta), ili njegov stav prema objektu (problemu, poremećaju , neurozi … ).
Za svaku osobu postoje dvije realnosti: unutrašnja i spoljašnja. Na percepciju spoljašnje utiče unutrašnja realnost koja se formira na osnovu ranijih iskustava. Ono što je zajedničko kod svih pacijenata koji dolaze na psihoterapiju jeste da oni imaju problema u bivšim ili sadašnjim odnosima sa ljudima i takvi odnosi utiču na unutrašnju percepciju realnosti jer ona počinje da ne biva komplementarna sa spoljašnjom. Uloga terapeuta je da psihoterapijskim procesom približi ove dvije realnosti jednu drugoj ali i samom pacijentu. Da bi u procesu zbližavanja realnosti bio uspješan, terapeut mora da zauzme čvrst stav prema pacijentu. Autoritarni stav terapeuta izuzetno je važan u sprečavanju neodlučnosti, nedosljednosti pacijenta a i dokazano je da umanjuje anksioznost pacijenta. Naime, autoritarni stav terapeuta potkrijepljen je činjenicom da on zna više od pacijenta o poremećaju a oslanja se na pretpostavku da sve što čini čini za dobro pacijenta.
Anksioznost prema strancu kako je nazivaju Gras i Balis (Grassi i Balis) jeste nešto što se često javlja u početnoj fazi terapijskog odnosa. Ona je posljedica separacione anksioznosti i nju pacijent dijeli sa terapeutom, samo što se pretpostavlja da je kod terapeuta slabije izražena. Ova anksioznost određuje odnos pacijenta i terapeuta tokom dužeg perioda vremena, ponekad do kraja terapije. Tako se razlikuju terapijski procesi i odnosi u njima kod zavisnog pacijenta, kod onog što drži stvari pod kontrolom, onog koji seksualizuje odnose, pa do pacijenata koji od terapeuta ne traže olakšanje, već saosjećanje, jer je njihov konflikt u suštini vezan za zadovoljstvo u trpljenju.
Regresivni fenomeni su konstanta koja prati psihoterapijski proces, ali dobra obučenost terapeuta umanjuje mogućnost njihovih uticaja na krajnji ishod terapije.
Terapijski sporazum (Zecel: Zetzel) ili radni sporazum (Grinson: Greenson) predstavlja racionalan transferni fenomen koji je lišen anksioznosti i potpuno deseksualizovan. On je posljedica dobre motivacije pacijenta, svjesne želje da sarađuje i sposobnosti da prati instrukcije terapeuta. Tako se razvija savezništvo u odnosu terapeut-pacijent, što za cilj ima smanjenje osjećaja bespomoćnosti koji pacijenti imaju u momentu otpočinjanja psihoterapijskog procesa.
Empatička povezanost karakteriše svaki dobar odnos terapeuta i pacijenta. Terapeut ulazi u svijet osjećanja pacijenta, ali ostaje na distanci dovoljnoj da bi održao objektivnost. On je okrenut ka cjelokupnoj pacijentovoj ličnosti, ne samo ka njegovom poremećaju (ili psihopatologiji). Empatija je postepeni proces, put koji ide od pažljivog i koncentrisanog slušanja onoga što pacijent govori do suptilnog uplivavanja u doživljaj zajedno sa pacijentom, kada terapeut skoro umjesto pacijenta, a u njegovu korist, iz haosa doživljaja izvlači smisao značenja i sklad. Terapeut asimilira ono što se pojavljuje u terapijskom prostoru: sve gestove, svaku promjenu u odijevanju, držanju i ponašanju, svaki izraz lica, jer svi ovi fenomeni imaju svoj nesvjesni psihološki determinizam. On prati i notira i ono što pacijent ne izlaže, što odlaže, minimizira ili na neki drugi način obrađuje. Zahvaljujući ovom sveobuhvatnom empatičkom doživljaju, on procjenjuje nivo na kom se pacijent nalazi, njegovu spremnost da se suoči sa određenim sadržajima, da prihvati teme koje su za njega značajne, ali koje bude i bolna iskustva.
Kvalitet i dubina odnosa terapeuta i pacijenta sastoje se, pored intelektualne analize podataka, opservacije i kognitivnih procesa koje smo naveli, i od saznanja do kojih se dolazi intuitivnim putem. Intuicija je saznanje koje nastaje iznenada, brzo, kao bljesak, i pretvara se u neposredni doživljaj jasnoće značenja nečega. Ta saznanja se provjeravaju kroz razradu sa pacijentom, a valjanost zaključaka terapeut procjenjuje kroz pacijentovo doživljavanje tačnosti određenog saznanja.
Odnos terapeuta i pacijenta nužni je susret obilježen kako svojom aktuelnošću, neponovljivošću i prolaznošću, tako i specifičnije. Pošto je terapijski, obilježen je i uzajamnom brigom i autentičnom razmjenom iskustva, što ima za cilj otkrivanje onoga što je do tada bilo nepoznato, neviđeno, nepriznato kao svoje. Cjelokupan psihoterapijski rad usmjeren je ne samo na oslobađanje od problema (psihopatologije) već i na podsticanje razvoja pacijentovih mogućnosti.
Ovaj odnos nije kao odnos roditelja i djeteta, nije kao odnos između prijatelja, niti je isključivo kolegijalni. On je od svega toga po malo. I dokle god se istražuje dubina ovog odnosa od obje strane ovog procesa, unapređuje se sam terapijski odnos, učvršćuje se, što vodi sigurnijem putu do pozitivnog ishoda terapije.
Piše: Radmila Stupar-Đurišić, dipl. psiholog
Add comment