I u nauci i u industriji je povećano interesovanje za aromatičnim i začinskim biljkama zbog njihovog snažnog antioksidativnog i antimikrobnog djelovanja. Ovakvo djelovanje potiče od brojnih jedinjenja, kao što su vitamini, flavonoidi, terpenoidi, katotenoidi, fitoestrogeni, minerali itd. Mada začinsko i aromatično bilje zauzima veoma mali dio tanjira, ipak se može smatrati važnim putem unosa antioksidanasa, posebno u onim kulturama u kojima se začini redovno koriste.
Timijan je omiljena začinska i aromatična biljka. Ime mu potiče od grčke riječi thymus, što znači hrabar. Grci su timijanom začinjavali i neke vrste sireva, dodavali ga pićima i dimljenom mesu. Kao začin se dodaje jelima od mesa, krompira, ribe i sl., a koristi se još i za izradu likera, aromatizaciju vina, rakije, ulja i sirćeta. Odlično ide uz bijeli luk, paradajz, masline, vino, pa čini podlogu za mediteransku kuhinju.
Timijan je polužbunasta višegodišnja zeljasta biljka, visoka 20-30 cm. Prošlogodišnje grane, u donjem dijelu biljke su odrvenjele, a cvjetne grane su prekrivene maljama. Listovi su sitni i naspramno raspoređeni. Donji listovi na cvjetnim granama su unazad povijeni, dok su gornji i srednji sa kratkom drškom na licu goli, a na naličju maljavi. Cvjetovi su bijeli do bijeloružičasti, sitni i razvijaju se u pazuhu listova, čineći rastresitu cvast. Cvasti su izdužene, a čašicu i krunicu gusto pokrivaju svjetlucave žlijezde koje luče etarsko ulje. Porijeklom je iz Mediterana, a u mnogim zemljama svijeta se gaji kao dekorativna biljka i za dobijanje droge.
Kao droga se koriste: list (Thymi folium), zeljasti nadzemni dio biljke u cvijetu (Thymi herba) i etarsko ulje (Thymi aetheroleum).
List timijana sadrži do 3% etarskog ulja. Glavni sastojci ulja su monoterpenski fenoli, timol i karvakrol. U ulju ima do 50% ukupnih fenola računato kao timol. Pored njih, u ulju su zastupljeni i drugi monoterpeni, metiletar timola, cineol i linalol. Pored etarskog ulja, ova droga sadrži značajnu količinu heterozida flavonoida, fenolkarbonske kiseline i njihove derivate, kao i tanine.
Sastojci droge (etarsko ulje i flavonoidni heterozidi) djeluju kao spazmolitici, opuštaju spazam glatke muskulature bronhija. Takođe djeluju kao ekspektoransi. Ekspektorantni i efekat na cilije je posljedica prisustva terpenskih sastojaka. Kao i većina etarskih ulja, zbog sadržaja fenola, etarsko ulje timijana djeluje antimikrobno.
List i etarsko ulje timijana, kao i brojni fitopreparati, koriste se kod različitih vrsta produktivnog kašlja i infekcija gornjih disajnih puteva. List timijana se koristi i kao antiseptik kod infekcija urinarnog trakta; djelovanje fenolnih sastojaka etarskog ulja je upotpunjeno diuretičnim djelovanjem flavonoida. Evropska agencija za ljekove (EMA) klasifikuje herbu i etarsko ulje timijana kao tradicionalni biljni lijek koji se koristi kao ekspektorans kod kašlja udruženog sa prehladom. U prometu se nalazi u obliku suve droge (listovi i cvjetovi), tečnih preparata (glicerolni, etanolni i vodeni ekstrakti i tinkture) i mekih i suvih ekstrakata. Farmaceutski oblici podrazumijevaju tečne i čvrste dozirane oblike za oralnu upotrebu. Kontraindikovana je primjena kod hipersenzitivnosti na aktivne sastojke timijana i drugih članova iz porodice Lamiaceae. Ne preporučuje se primjena kod djece mlađe od 4 godine, takođe, nije dokazana bezbijednost primjene timijana u periodu trudnoće i laktacije.
Brojna istraživanja su pokazala da timijan i njegovo etarsko ulje imaju snažno antioksidativno dejstvo. Zheng i Wang su određivali antioksidativni kapacitet i ukupni sadržaj fenola u ekstraktima 27 kulinarskih i 12 ljekovitih biljaka. Utvrdili su da timijan spada u ljekovite biljke sa visokim antioksidativnim kapacitetom to jest visokim ORAC vrijednostima (eng. Oxygen Radical Absorbance Capacity), kao i da u biljke sa visokom koncentracijom antioksidanasa (>75 mmol/100g) spadaju: origano, žalfija, nana, timijan, karanfilčić, piment i cimet. Snažnu antioksidativnu aktivnost timijan duguje visokoj koncentraciji polifenolnih kiselina (kafena i rozmarinska kiselina) i flavonoidima (eriodiktiol, luteolin, apigenin). Etarsko ulje timijana sadrži kao glavne komponente timol i karvakrol, koji su priznati kao jedinjenja sa snažnom antioksidativnom i antimikrobnom aktivnošću. Takođe potvrđena je jaka antioksidativna aktivnost jednog bifenilnog jedinjenja timijana – 3,4,3’,4’-tetrahidroksi-5,5’-diizopropil-2,2’-dimetilbifenil, kao i flavonoida – eridiktiola. Pokazano je da su ova dva jedinjenja potencijalni inhibitori superoksidnog anjona, produkovanog u ksantin/ksantin oksidaza sistemu i mitohondrijalnoj i mikrozomalnoj lipidnoj peroksidaciji. Bifenili, dimeri timola i flavonoidi izolovani iz timijana pokazuju antioksidativnu aktivnost snažnu poput aktivnosti sintetskog antioksidansa butilhidroksitoluena (BHT).
Utvrđeno je da etarsko ulje timijana ima bolje antioksidativno djelovanje od timola samog, što govori da i druge komponente etarskog ulja takođe doprinose antioksidativnoj aktivnosti.
U jednoj studiji pratile su se dvije grupe pacova od kojih je jedna grupa konzumirala hranu obogaćenu etarskim uljem timijana. Uočeno je da je ta grupa tokom svog životnog perioda održala značajno veću antioksidativnu aktivnost, kao i ukupni antioksidativni status, u odnosu na drugu grupu koja nije tretirana, kod koje je došlo do značajnog smanjenja aktivnosti antioksidativnih enzima, kao što su superoksid dizmutaza (SOD) i glutation peroksidaza (GP), kao i ukupnog antioksidativnog statusa.
Etarska ulja i infuzi timijana i origana su pokazali dozno-zavisni zaštitni efekat na bakrom izazvanu oksidaciju lipoproteina male gustine (LDL). Pretpostavlja se da zaštitni efekat ulja potiče od karvakrola i timola, dok kada je u pitanju vodeni ekstrakt efikasnost je rezultat velike količine polifenolnih jedinjenja.
U jednom istraživanju dvije nedjelje je jedna grupa eksperimentalnih miševa tretirana alkoholom, a druga je pored alkohola uzimala vodene ekstrakte timijana i đumbira. U grupi u kojoj je primjenjivan samo alkohol, u jetri i mozgu je došlo do značajnog porasta nivoa azot monoksida i malondialdehida, kao i značajnog pada ukupnog antioksidativnog kapaciteta. Značajno bolji rezultati su uočeni u drugoj grupi, kako u moždanom, tako i u hepatičkom tkivu. Pokazani detoksikacijski efekti ekstrakata timijana i đumbira mogu biti iskorišćeni da umanje toksično djelovanje alkohola.
Piše: Dr pharm. Tijana Mićović
Add comment