Mr Bojan Kraljević
Spec. primijenjene fizioterapije
Degenerativna skolioza, takođe poznata kao skolioza odraslih, opisuje zakrivljenost kičme izazvanu degeneracijom fasetnih zglobova i intervertebralnih diskova, koji su pokretni djelovi kičme. Kada su zdravi, fasetni zglobovi su poput šarki koje pomažu kičmi da se nesmetano savija, a intervertebralni diskovi su poput jastuka koji apsorbuju udar između kičmenih pršljenova. Svi oni podliježu prirodnoj degeneraciji usljed starenja – usljed istih procesa koji uzrokuju osteoartritis ili degenerativnu bolest diska. Međutim, kod pojedinih osoba su ti degenerativni procesi ubrzani i/ili uzrokuju više simptoma. Na zadnjem dijelu svakog kičmenog segmenta par malih fasetnih zglobova povezuje kičmene pršljenove. Fasetni zglobovi lumbalne kičme nose veliku količinu stresa i težine, što ih čini ranjivijim na degeneraciju i povrede. Ovi zglobovi su bogato inervirani spinalnim živcima, što ih čini podložnim za razvoj simptoma koji se često osjećaju u donjem dijelu leđa i/ili nozi. Bol koji potiče sa fasete u donjem dijelu leđa može u početku biti akutan (kratkotrajan) i vremenom postati hroničan. Bol može biti lokalizovan u donjem dijelu leđa, zahvatiti jednu ili obje noge, ako je pogođen spinalni nerv koji se nalazi blizu fasete, što u konačnosti rezultira išijasom.
Istraživanja pokazuju da 15% do 45% bolova u donjem dijelu leđa potiče iz lumbalnih faseta. Postoji mnogo izraza i dijagnoza povezanih sa poremećajima fasetnih zglobova. Kada degeneracija izmijeni zglobne površine faseta, to se naziva kičmeni osteoartritis. Ostale dijagnoze povezane sa poremećajima fasetnog zgloba uključuju artritis fasetnog zgloba, bolest fasetnog zgloba i sindrom fasete. Ovi poremećaji se takođe mogu uključiti u opšti opisni pojam kičmene degeneracije – spondiloza. Duž zadnjeg dijela kičme, na svakom nivou, par malih fasetnih zglobova povezuje kičmu – koštani blokovi kičme, koji drže kičmu kao jednu cjelinu, pružajući joj podršku. Ovi zglobovi, inače poznatiji kao zigapofizni zglobovi, sinovijalni su, omogućavajući kičmi da se savija i uvija u različitim pravcima. Fasetni zglob nastaje artikulacijom između uparenih koštanih izbočina zvanih zglobni nastavci. Ovi nastavci se nalaze na zadnjem dijelu svakog pršljena i povezuju susjedne pršljene. Za svaki prostor na disku postoje dva fasetna spoja i disk, čineći zajedno stativ koji formira segment kretanja. Kičmeni živci izlaze neposredno iznad gornje fasete na svakom nivou. Zglobne površine zglobnih nastavaka su presvučene hrskavicom i obložene tankom sinovijalnom membranom ispunjenom tečnošću, kako bi se olakšale kretanje i spriječilo trenje. Zglob je okružen spoljnom kapsulom, koja je elastična, blago fleksibilna i sadrži oko 2ml tečnosti za podmazivanje. Bol može poticati iz zglobnih površina faseta ili spoljnog lista kapsule koja okružuje fasetni zglob.
Faseti lumbalne kičme podržavaju veći dio težine kičme i pomažu u pokretima gornjeg i donjeg dijela leđa. Ovi zglobovi takođe imaju svoj udio u zaštiti kičmene moždine i kaude ekvine, koja prolazi iza diskova i ispred faseta. Donji dio lumbalne kičme pruža veću pokretljivosti i podržava najveći dio gornjeg dijela tijela, čineći donje lumbalne fasetne zglobove na nivoima L4-L5 i L5-S1 podložnijim povredama i degeneraciji. Fasetni zglobovi u donjem dijelu leđa često su izloženi velikom pritisku, sili smicanja i aksijalnog opterećenja tokom redovnih svakodnevnih aktivnosti, vježbanja, rada i drugim radnjama i pokretima. Ovi zglobovi mogu postati bolni zbog redovnog angažovanja tokom lošeg držanja tijela, nepodržane mehanike tijela, iznenadne, akutne traume, poput nesreće, pada ili povrede povezane sa sportom ili hronične povrede donjeg dijela leđa usljed prekomjernog korišćenja ili mikrotrauma faseta, dok simptomi poremećaja lumbalnog fasetnog zgloba mogu poticati iz jednog ili više djelova zgloba.
Degeneracija i posljedična asimetrija javljaju se polako tokom vremena, kako čovjek stari. Sada govorimo o potpuno drugačijem uzroku skolioze od standardne, kod adolescenata, gdje je skolioza ipak najčešće nepoznatog (idiopatskog) uzroka. Razumijevanje etiologije idiopatske skolioze ostaje glavni izazov, pa čak i kod deformiteta poznatog porijekla (npr. neuromuskularna i kongenitalna skolioza) tačna uloga mehaničkih faktora je očigledno složena. Međutim, jasno je da se deformiteti razvijaju i napreduju tokom perioda rasta skeleta. Efekti izmijenjenog mehaničkog opterećenja na pokrovne ploče pršljenova i druga tkiva bila je važna tema za istraživanje članova Međunarodnog društva za istraživanje deformiteta kičme, posebno u studijama na životinjama. Isto tako, neophodno je znati kako se tkiva kičmenog stuba, i trupa uopšte, opterećuju u nizu svakodnevnih aktivnosti i kako se ova opterećenja (posebno velike sile razvijene u mišićima) mijenjaju se deformacijom kičme. Kod skolioze, pršljenovi i diskovi se bočno uklinjavaju, vjerovatno vrlo različitim mehanizmima, i smatra se da apikalna regija postaje manje fleksibilna, dodajući poteškoće hirurškoj korekciji.
Stepen asimetrije trupa kod djece je indikator za upućivanje i dalju ortopedsku procjenu ako se otkrije krivljenje kičme, ali se takođe može koristiti i kao osnova za dalja istraživanja o etiologiji idiopatske skolioze.
Odrasli sa idiopatskom skoliozom treba da znaju da njihovu djecu treba pažljivo posmatrati.
Ako je kod odraslih degeneracija kičme izraženija na jednoj strani, može doći do degenerativne skolioze. Krivina degenerativne skolioze, koja se često nalazi u donjem dijelu leđa (lumbalna kičma), na Rtg- u formira blagi oblik „C“ dok se kičma abnormalno izvija na jednu ili drugu stranu. Bilo koja bočna krivina kičme od najmanje 10 stepeni, mjereno Cobb-ovom metodom na rentgenskim snimcima kičme, smatra se skoliozom. Međutim, ako degenerativna skolioza kod odraslih postane simptomatska, bol može varirati od tupih bolova u leđima, do mučnih osjećaja koji dovode do slabosti nogu, čineći hodanje teškim ili čak nemogućim. Bolni simptomi degenerativne skolioze slični su lumbalnom osteoartritisu i/ili lumbalnoj degenerativnoj bolesti diska, jer su svi dio istog degenerativnog procesa.
Degenerativna skolioza može izazvati sljedeće vrste nelagodnosti:
- Tup bol ili ukočenost u središnjem ili donjem dijelu leđa;
- Bol u leđima nalik fisku koji može radirati niz glutealnu regiju i nogu;
- Trnjenje i/ili utrnulost koji mogu radirati u glutealnu regiju i nogu;
- Oštar bol u nogama koji se razvija tokom hodanja, ali se smiruje tokom odmora.
Treba napomenuti da je zapaljenski proces na zglobovima kičme, ili pogođenost nerva, glavni izvor degenerativnog bola kod adultne skolioze, a ne abnormalne bočne krivine kičme koje su prisutne kod teških skolioza.
Teško je tačno utvrditi koliko ljudi ima degenerativnu skoliozu, jer mnogi slučajevi nikada ne ukazuju na značajne simptome i ostaju neotkriveni. Međutim, jedna studija procjenjuje da najmanje 60% populacije starije od 60 godina ima najmanje blagu degenerativnu skoliozu.
Ako degenerativna skolioza postane simptomatska, bol obično počinje postepeno. Rani simptomi su najčešće tup bol ili ukočenost, najčešće u središnjem i donjem dijelu leđa koja se javlja ali najčešće, nedugo zatim i prolazi. Opcije nehirurškog liječenja – poput fizikalne terapije, ljekova ili izbjegavanja napornih aktivnosti – obično su dovoljne. U rijetkim slučajevima operacija skolioze može se razmotriti kada bol potraje ili negativno utiče na kvalitet života, uprkos višestrukim naporima tokom liječenja. Svakako, s obzirom na populaciju osoba sa simptomatskom degenerativnom skoliozom starosne dobi od 65 godina i više, neki ljudi bi i dalje trebalo da izbjegavaju operaciju zbog drugih faktora rizika povezanih sa uzrastom, poput krhkih kostiju ili oslabljenog kardiovaskularnog sistema.
Ponekad postoji zabuna oko izraza „skolioza kod odraslih“, jer se obično koristi za:
- Degenerativnu skoliozu koja obično započinje poslije 50. godine života, jer kičma nastavlja da se prirodno degeneriše usljed starenja. Tehnički, ovo je takođe poznato kao skolioza kod odraslih.
- Idiopatsku skoliozu, koja nema poznati uzrok i obično započinje tokom adolescencije. Često se naziva adolescentna idiopatska skolioza ili samo adolescentna skolioza. Iako stanje može početi tokom adolescencije, možda se neće dijagnostikovati dok krivina ne postane problematična za osobu, što se ponekad dešava kasnije u odrasloj dobi. Iako bi slučaj tehnički mogao biti idiopatska skolioza, moglo bi se nazvati skoliozom odraslih ako je osoba, koja je na liječenju, odrasla.
Izraz skolioza odraslih tehnički se odnosi na bilo koju skoliozu kod skeletno zrelog pacijenta. Iako se tačno zna šta neko misli kada kaže da je skolioza odraslih, obično nevažna u neobaveznom razgovoru, razumijevanje tačne vrste skolioze odraslih je presudno za određivanje efikasnog plana liječenja. Ako degenerativna skolioza prouzrokuje oštećenje kičmene moždine ili nervnog korijena, bilo stenozom ili ozbiljnim savijanjem kičme, nervna funkcija može biti ugrožena. U početku se ovo najčešće osjeća kao oštar ili fiskajući bol u leđima koji može radirati niz glutealnu regiju i/ili nogu, ili kao trnjenje ili utrnulost koji takođe mogu radirati niz nogu. Iako je malo vjerovatno, moguće je da degenerativna skolioza izazove trajnu slabost nogu ili probleme sa kontrolom funkcije mokraćne bešike i crijeva.
Tipični znaci i simptomi degenerativne skolioze uključuju bol koji se javlja postepeno, bolove u leđima od degenerativne skolioze koji ne počinju iznenada. Umjesto toga, polako se pogoršavaju tokom vremena i obično su povezani sa aktivnošću. Početni simptom može biti tup bol ili ukočenost i obično se locira u donjem dijelu ili nešto rjeđe u središnjem dijelu leđa. Bol je izraženiji ujutru, a zatim se poboljšava nakon što osoba ustane i počne se kretati tokom dana. Međutim, bol se može pogoršati pred kraj dana ili nakon snažnih ili napornih aktivnosti. Sjedenje je bolje od stajanja i hodanja. Fasetni zglobovi generišu veći dio bola i imaju više opterećenja u stojećem položaju. Zbog progresije krivine i degeneracije kičme, ramena i/ili kukovi mogu postati neujednačeni, a osoba može i postati niža. Ponekad se bol može osjećati u jednoj nozi, ali ne i u drugoj. Međutim, čini se da smjer krivine skolioze ne korelira sa tim u kojoj nozi može da se osjeća bol.
Kada degenerativna skolioza postane simptomatska, glavni cilj liječenja je smanjenje bola i/ili bilo kojih pratećih neuroloških simptoma. Liječenje se obično ne fokusira na ispravljanju krivine. Većina slučajeva simptomatske degenerativne skolioze može se liječiti nehirurški, uz smjernice u okviru ortopedije i fizikalne medicine.
Dodajte komentar