Dr Željko Lazović, spec. ginekologije i akušerstva,
subspecijalista infertiliteta i steriliteta
Načelnik Odjeljenja za humanu reprodukciju
Opšta bolnica Danilo I, Cetinje
Problem neplodnosti u Evropi ima oko 25 miliona ljudi ili skoro svaki šesti par. Krovno Evropsko Udruženje pacijenata Fertility Europe poručuje da je neplodnost i dalje neshvaćena i stigmatizovana i poziva nadležne da obezbijede bolju informisanost o svim faktorima koji utiču na plodnost, kako žene tako i muškarca. Podizanje nivoa svijesti i bolja edukovanost o svim aspektima ovog problema je ono što bi trebalo sve zemlje da urade u narednom period, pa i naša.
U Crnoj Gori je takođe slična situacija što se tiče broja parova sa problemom neplodnosti, mada preciznih podataka nema zbog nepostojanja Registra takvih pacijenata.
Ono čemu smo svedoci jeste da parovi različito pristupaju ovom problemu, jedan broj nerado govori o svom problemu, povlači se u sebe, informacije pokušavaju dobiti preko inerneta i često izgube dragocjeno vrijeme. Drugi pak žele što prije da ga riješe, često pokazujući nestrpljenje mijenjajući više ljekara u pokušaju da što prije dođu do trudnoće, budu izloženi visokom stepenu stresa, što je dodatno otežavajuća okolnost i ne dovede ih do cilja. U takvom ambijentu naravno teško je očekivati uspjeh.
Definicija neplodnosti se postavlja u sljedećoj situaciji:
Par gdje je žena mlađa od 35 godina, ima nezaštićene seksualne odnose duže od godinu dana, a ako je žena starija od 35 godina vrijeme se skraćuje na 6 mjeseci, i ako ne dolazi do trudnoće – to je kriterijum koji već daje dijagnozu infertiliteta.
Što se tiče zastupljenosti neplodnosti u odnosu na pol, statistika kaže da je 40% uzroka kod ženskog, 40% kod muškog partnera, u 10% slučajeva kod oba, a u 10% slučajeva uzrok je nepoznat (tzv. idiopatski infertilitet).
Parovi se najčešće javljaju izabranom ginekologu u primarnoj zdravstvenoj zaštiti tj. u domovima zdravlja. Nakon urađenih osnovnih ispitivanja, ako nije otkriven uzrok neplodnosti izabrani ginekolog bi trebalo da uputi par subspecijalisti za lijecenje infertiliteta, gdje će se nastaviti dalje ispitivanje. Iz dosadašnjeg iskustva moram reći da prosječno parovima treba oko 3 do 4 godine dok dođu u Odjeljenje za humanu reprodukciju, što je predugo i praksa koja se u narednom periodu mora promijeniti, jer se nekada izgubi dragocjeno vrijeme u kojem je liječenje moglo biti znatno uspješnije.
Odjeljenje za humanu reprodukciju pri Opštoj bolnici Danilo I u Cetinju postoji od 2007. godine, i jedini je centar za vantjelesnu oplodnju u državnom vlasništvu. Kadar čine 2 ginekologa subspecijaliste za infertilitet, 3 embriologa, glavna sestra – koordinator za IVF kao i 6 medicinskih sestara. Honorarno je angažovan urolog za problem muškog infertiliteta.
U procesu liječenja neplodnosti akcenat je na timskom radu kao i individualnom pristupu svakom od pacijenata. Jedino takav način funkcionisanja može dati uspješne rezultate, a jedino mjerilo uspjeha je rođenje zdravog novorođenčeta.
Od metoda Biomedicinski potpomognute oplodnje kod nas se rade postupci IUI (intrauterine inseminacije), kao i postupci VTO (vantjelesne oplodnje), takođe kod nas je moguće uraditi zamrzavanje jajnih ćelija, embriona, uzoraka sperme kao i zamrzavanje spermatozoida dobijenih TESE procedurom – biopsijom testis (kod najtežih oblika muške neplodnosti – azoospermije). Takođe u cilju ispitivanja i rješavanja uterusnog faktora (faktora materice) infertiliteta godišnje uradimo oko 400 histeroskopija.
Na godišnjem nivou uradimo oko 60 do 80 intrauterinih inseminacija i prosječno oko 150 do 200 postupaka vantelesne oplodnje.
Trenutno važeći zakon u Crnoj Gori kaže da pravo na postupak liječenja neplodnosti procedurom VTO imaju pacijentkinje do navršene 44 godine života i to 3 pokušaja o trošku Fonda za zdravstveno osiguranje. Prethodno moraju proći Konzilijum ginekologa u Kliničkom centru Crne Gore, koji odobrava procedure na osnovu dostavljene dokumentacije, a po predlogu subspecijaliste za infertilitet. U fazi pripreme za postupak pacijenti moraju da urade neophodne analize koje podrazumijevaju mikrobiološke, serološke, hormonske i eventualno neke dodatne koje su dio standardnog seta analiza prije otpočinjanja postupka VTO. Nakon dobijenog odobrenja pacijent može ravnopravno da bira gdje želi da radi postupak vantelesne oplodnje – 1 državni centar i 4 privatne klinike sa kojima Fond za zdravstveno osiguranje ima potpisan ugovor.
Kada pacijent sa odobrenjem Konzilijuma i uputom od izabranog ginekologa dođe u centar, tada se pristupa proceduri. Postupak se sastoji od nekoliko faza:
- prvo je odabir protokola,
- zatim ovarijalna stimulacija gonadotropinima – ljekovima koji podstiču rast većeg broja folikula,
- a zatim aspiracija jajnih ćelija pod kontrolom ultrazvuka,
- fertilizacija (oplodnja) i kultivacija embriona u laboratoriji
- i na kraju transfer embriona u matericu žene.
- Poslije 12 do 14 dana od transfera radi se test na trudnoću.
Ovdje treba dodati da postoji mogućnost zamrzavanja embriona u slučaju ako ih je više i ako su dobrog kvaliteta, ili ako postoji opasnost od razvoja težeg oblika hiperstimulacionog sindroma.
U matericu se može vratiti najviše 3 embriona, ali najčešće vraćamo 1 ili 2 embriona zbog toga što trudnoće sa više embriona nose veći rizik od pobačaja i prijevremenog porođaja.
Statistički gledano uspješnost prvog pokušaja vantjelesne oplodnje zavisi najviše od godina žene i ona se kreće za mlađe od 30 godina 40% do 45%, 30 -35 god 35%, 35 – 40 god 25% do 30% i od 40 do 44 god 5 do 10%. Ovo je direktno povezano sa smanjenjem broja i kvaliteta jajnih ćelija u jajnicima žene koja se sa godinama smanjuje, i to se direktno odražava i na stopu uspješnosti.
Ono što svi mi koji se bavimo problemom neplodnosti posljednjih godina primjećujemo je da sve više imamo mlađih žena sa smanjenom rezervom jajnika, a takođe i mlađu populaciju muškaraca sa slabijim parametrima spermograma (slabiji kvalitet sjemena, smanjenje broja i pokretljivosti spermatozoida). Pretpostavka je da više faktora utiče na to, od pasivnog načina života i smanjenja fizičke aktivnosti, pogrešne ishrane i posljedične gojaznosti, stresa, zatim faktora spoljašnje sredine kao što su razne vrste zračenja, jonizujućeg, mobilne telefonije, plastična ambalaža, pesticidi, razni dodaci hrani, aditivi pojačivači ukusa itd.
Takođe se uočava da skoro četvrtina pacijentkinja koja dolazi na postupak VTO je starija od 40 godina, kada je šansa za uspjeh značajno manja. To odlaganje rađanja pacijentkinje pravdaju najčešćes karijerom, čekanjem da se steknu idealni uslovi ili jednostavno nijesu imale partnera.
Ovu 2020. godinu većina će pamtiti po pandemji korona virusa koji je uticao na sve sfere života i rada skoro svih stanovnika planete Zemlje, pa tako i na parove koji se nose sa problemom neplodnosti, i na nas koji se ovom oblasti ginekologije profesionalno bavimo.
Mi smo svoje funkcionisanje morali prilagoditi situaciji i poštovati preporuke NKT kao i ESHRE (Evropskog udruženja za humanu reprodukciju) tako da smo zbog takve situacije nekoliko puta prekidali rad i do sada uradili za oko 30% manje postupaka nego prethodne 2019. godine, tj. oko 170 postupaka VTO. Morali smo prilagoditi svoj rad i funkcionisanje novonastaloj situaciji u pogledu prostora, mjera zaštite pacijenata i zaposlenih od unosa virusa u Centar, poštujući sve preporučene mjere zaštite. Sve pacijentkinje prije aspiracije jajnih ćelija smo testirali na Sars cov 2 virus najmanje 48h prije intervencije. Imali smo 2 pozitivne pacijentkinje na korona virus u toku postupka stimulacije, kod kojih smo uradili aspiraciju jajnih ćelija i iste zamrznuli kao što je i preporučeno. Od 10 zaposlenih imali smo samo jednog pozitivnog na korona virus i to tokom odsustva iz Odjeljenja, tj. tokom korišćenja godišnjeg odmora. Ovih dana smo ponovo morali zbog naglog povećanja broja oboljelih od korona virusa prekinuti postupke. Nadamo se da će se borba sa pandemijom uskoro završiti, a da će se borba parova sa problemom neplodnosti nastaviti do konačnog cilja tj. ostvarenja najveće želje – da postanu roditelji.
Literatura:
- Safe ART services during the third phase of the COVID-19 pandemic Guidance from the ESHRE COVID – 19 Working Group Date of publication: 14 /10 /2020 Last update: 14 / 10 /2020
- http://www.fertilityeurope.eu/fertility-ed
- American Society for Reproductive Medicine (ASRM). Age and fertility. A guide for patients. 2012. Available at: http://www.reproductivefacts.org/globalassets/rf/news-and-publications/bookletsfact-sheets/english-fact-sheets-and-info-booklets/Age_and_Fertility.pdf. Accessed: February 2018.
- Boivin J et al. Hum Reprod 2007; 22(6):1506–1512
- US Department of Health & Human Services. Female Infertility. Available at: https://www.hhs.gov/opa/reproductive-health/female-infertility/index.html. Accessed: January 2018.
- American Society for Reproductive Medicine (ASRM). Age and fertility. A guide for patients. 2012. Available at http://www.reproductivefacts.org/globalassets/rf/news-and-publications/bookletsfact-sheets/english-fact-sheets-and-info-booklets/Age_and_Fertility.pdf. Accessed: February 2018.
Objavljivanje ovog članka podržala je kompanija Merck
Dodajte komentar