Hipohondrijski poremećaj se definiše kao stalna zaokupljenost osjećajem prisutnosti ozbiljnih i progresivnih tjelesnih poremećaja, odnosno kao doživljaj konstantnog straha od prisustva neke bolesti. Jednu od definicija hipohondrije u savremenoj psihijatriji dao je njemački psihijatar W. Brautigam: “Hipohondrija je strašljivo posmatranje samog sebe u smjeru umišljene bolesti”. Postoji takođe definicija po kojoj je hipohondrija patnja usljed uobraženog, ili u odnosu na značaj postojeće bolesti, bezmjerno uvećanog doživljaja bolesti.
Riječ hipohondrija potiče od grčke riječi hypokhondrios i označava područje abdomena koje se nalazi ispod rebarnih lukova. Po shvatanju antičkih Grka, abdominalni organi bili su izvor emocionalnih poremećaja, a upravo su hipohondri ukazivali da iz tog područja polaze simptomi koje osjećaju i šire se na ostale dijelove tijela.
Hipohondrijski poremećaj se može javiti u bilo kom životnom dobu, najčešće između dvadesete i tridesete godine života. Prevalenca u opštoj populaciji iznosi 3-4%. U pubertetu, sve promjene koje se dešavaju na tijelu mlade osobe mogu postaći nastanak hipohondrije. Poseban oblik predstavlja i dismorfofobija koja označava pacijentovu preokupiranost da je određeni dio tijela veliki, mali ili rđavo formiran (dok zapravio izgleda sasvim normalno). Hipohondrija se može javiti i u starosti, kada pacijenti imaju nespecifične tegobe povezane sa starošću, imaju osjećaj da ih sopstveno tijelo izdaje i ne funkcioniše kao prije, a sve može biti praćeno strahom od smrti koji se projektuje u pretjeranu brigu za svojim tijelom.
Prema psihodinamskom tumačenju nastanka ovog poremećaja, smatra se da ljutnja i frustracija koje se često viđaju kod ovih pacijenata potiču od ranih nepovoljnih životnih iskustava kao što su gubitak, odbijanje i razočaranje. Agresija i hostilnost, koji su prvobitno bili usmjereni na druge osobe, mehanizmom potiskivanja i premještanja bivaju transformisani u tjelesne tegobe. Objašnjenje je i da je hipohondrija posljedica sklonosti ka refleksivnoj introspekciji, koja ne donosi koristi u smislu boljeg upoznavanja ličnosti, već dovodi do toga da tijelo postane objekat stalnog posmatranja, pri čemu dolazi do afektivne opsjednutosti tijelom i njegovim stanjem. Ponekad pacijenti ispoljavaju ljutnju, tako što najprije traže pomoć, a potom je odbijaju jer nije “adekvatna i uspješna”. Pacijenti su uvjereni da boluju od bolesti koja još uvijek nije dijagnostifikovana, kojoj ljekar nije pridao odgovarajući značaj, a vremenom različite bolesti mogu doći u obzir. Negativni nalaz od strane ljekara samo na kratko razuvjerava pacijenta i ovakvi pacijenti najčešće odbacuju negativne nalaze kao netačne i nepouzdane, prebacujući sumnju na ljekare i njihovu stručnost. U kliničkoj slici dominira preokupljenost tijelom, pacijenti se često služe medicinskom terminologijom, iznose svoja tumačenja oboljenja a strahovi su uglavnom vezani za neke ozbiljne bolesti (strah od bolesti srca, tumora koji još nije otkriven i slično). Kontaktiranje ljekara može postati svakodnevnica ovih pacijenata, a česti ponovni pregledi praćeni su ljutnjom na ljekare jer “nisu uspjeli da postave tačnu dijagnozu”, ili su uvjereni da je postavljena najteža dijagnoza koju ljekar ne želi da im saopšti. Diferencijalno dijagnostički, u svakom slučaju neophodno je isključivanje organskog poremećaja. Hipohondrijski poremećaj treba razlikovati od somatizacionog poremećaja, depresivnog poremećaja, poremećaja sa sumanutošću i anksioznog poremećaja, međutim, hipohondrijaza je često kombinovana i sa drugim pratećim neurotskim oboljenjima (primjer: konverzivna neuroza, koja je definisana kao neuroza koja konvertuje psihičke simptome u tjelesne).
Liječenje. Kako pacijenti sami insistiraju na ispitivanjima, dramatično opisujući svoje tegobe, oni često isprovociraju nepotrebne evaluacije, invazivne dijagnostičke, hirurške procedure, ili liječenja koja su od malog značaja za osnovni poremećaj. Prvi korak u liječenju hipohondrije je postavljanje same dijagnoze. U početku neophodno je uspostavljanje dobre i empatske saradnje između ljekara i pacijenta, a kontrolni pregledi treba da se prorjeđuju uporedo sa poboljšanjem stanja. Ordiniranje ljekova treba svesti na najmanju moguću mjeru (razmotriti kratkotrajnu upotrebu anksiolitika čiju korisnost u liječenju treba predočiti pacijentu), a akcenat treba staviti na individualnu psihoterapiju ili kognitivno-bihejvioralnu terapiju.
Hipohondrija – Bill Sanderson, 2013.
Dr Boris Maslovski
Jedinica za HMP Kotor, ZHMPCG
