Kandidijaza (lat. candidiasis), monolijaza (monoliasis), sor (soor), u narodu poznata i kao mlečac, mikotična je infekcija koju uzrokuje gljivica Candida albicans, rjeđe Candida tropicalis, Candida glabrata, Candida krusei i Candidi dubliniensis.
Candida albicans je, kod 10-14% zdravih osoba, normalni saprofitni stanovnik probavnog trakta (uključujući i sluznicu usne šupljine), gornjih dijelova disajnog sistema i vagine, a može se naći i na zdravoj koži. Kao dio normalne flore usne šupljine izolovana je kod 50% zdrave populacije, a kod nositelja mobilnih proteza prisutna je u čak do 90% slučajeva. To potvrđuje činjenicu da Candida albicans predstavlja komenzalnu loru, te se ne smije smatrati obligatno patogenom. Postaje patogena onda kada se pojavi uzročnik koji narušava imuni sistem domaćina i omogućava prelaz iz kolonizacije u (oportunističku) infekciju kandidom. To su sljedeći sistemski uzročnici:
•Dugotrajna antibiotska terapija
•Primjena imunosupresiva (kortiko-steroida i citostatika), kontraceptiva i rendgenskog i radijumskog zračenja
•Deficitaran imuni sistem, urođen, ili stečen kao posljedica malignih tumora, leukemije, limfoma, SIDE ili slabe uhranjenosti
•Bolesti kao što su dijabetes, hipotireoza, Kušingova bolest, Adisonova bolest, smanjenje i defekt limfocita, smanjenje neutroila i defekt polimorfonukleara
•Povećana koncentracija šećera (dijabetičari, trudnice sa povećanom količinom glikogena u epitelu vaginalne sluznice, kandidijaza kože šaka kod kuvara, pekara, poslastičara i ostalih čiji je rad vezan za „slatki”, vlažni i alkalni medijum).
Lokalni uzročnici oralne kandidijaze su: •Nedovoljna oralna higijena, •Neodgovarajuće zubne proteze i mikrotraume na sluznici,
•Redukovani mehanizmi ispiranja usne šupljine: ploča zubne proteze kao mehanička prepreka koja jeziku i pljuvačci onemogućava vršenje funkcije čišćenja;
dijabetička kserostomija („suvoća usta”) i sl.,
•Upotreba kortizonskih sprejeva kod astmatičara,
•Porozan materijal proteze, što omogućava naseljavanje kandide.
S obzirom na anatomsku lokalizaciju, kandidijaza se dijeli na: kandidijazu sluznica (oralna, genitalna i gastrointestinalna), kandidijazu kože i nokata i sistemsku kandidijazu koja je vrlo rijetka pojava.
Kandidijaza novorođenčadi
Kandidijaza genitalne sluznice vrlo je česta pojava kod trudnica i porodilja. Tokom prolaska kroz vaginalni kanal, infekcija se prenosi na novorođenče. Manifestuje se na bilo kojem dijelu sluznice usne šupljine, u vidu bjeličastih naslaga (skramica) koje liče na ugrušak mlijeka. Naslage se ili jednostavno skidaju, pri čemu se nakon nekoliko časova pojave nove, ili se teško skidaju, nakon čega ostaju erodirane crvene površine koje lako krvare a ponekad i ulceriraju. Iz usta se osjeća karakterističan neprijatan zadah.
Žvale (lat. cheilitis angularis)
Kao čest etiološki uzročnik ovog oboljenja, pored Staphylococcus auresa i Streptococcus haemoliticusa, javlja se i Candida albicans. Ona može da se javi i zbog avitaminoze vitamina B. Oboljenje je lokalizovano na uglovima usana, jednostrano ili obostrano, a najčešće se javlja kod osoba koje nose proteze. Manifestuje se najprije eritemom, a zatim bjeličastim naslagama i fisurama koje mogu da krvare prilikom govora i žvakanja.
Terapija
Kada su na prisustvo gljivice pozitivni i klinički nalaz i mikološki bris, liječi se samo manifestna infekcija. Međutim, antimikotska terapija može da bude indikovana i kada nemamo ni klinički manifestnu infekciju niti čekamo nalaz brisa, npr. u slučaju liječenja oralnih bolesti antibioticima i imunosupre-sivnim sredstvima. Tada očekujemo jatrogeni poremećaj flore, te je tokom trajanja navedene terapije potrebno preventivno ordinirati antimikotik.
Osnovno je napraviti detaljnu anamnezu i postaviti pitanje: zbog čega je uslovno patogena kandida postala patogena? Djelotvoran tretman infekcije i spriječena pojava recidiva može se postići jedino ispravljanjem lokalnih faktora i uticanjem na sistemske. Time liječimo i kandidijazu i predisponirajuće stanje. Ukoliko se odlučimo za liječenje infekcije bez eliminacije predisponirajućeg faktora, nećemo preduzeti adekvatne terapijske mjere.
Potrebno je spriječiti i reinfekciju: npr. ukoliko se dijagnostikuje palatitis prothetica, tretiramo i protezu, a ako je riječ o cheilitis angularisu, antimikotik se aplikuje ne samo na uglove usana, već i na cijela usta.
Lokalna (topikalna) terapija uvijek predstavlja prvu terapiju izbora.
Liječenje se sastoji u dvosedmičnoj primjeni antimikotika Rojazol gela (tri puta po jedna kašika) ili rastvora Nystatina (3–4 puta dnevno, po 30 kapi koje treba mućkati što duže).
Potrebno je vršiti i ispiranje anti-septičkim rastvorom: Peridex (hlor-heksidin glukonat 0.2 %, P&G) ili heksetidin (Belosept – „Belupo”, „Hexoral”). Heksetidin treba dozirati po 10 ml tri-četiri puta dnevno i mućkati
u ustima tokom jedne minute. Ukoliko oboljeli nosi proteze, potrebno ih je preko noći stavljati u dezinficijens. U tu svrhu se koriste npr. rastvor Acidi Borici 3%, ili blagi rastvor sode bikarbone.
Veoma jeftino, izuzetno djelotvorno, a prilično slabo korišćeno sredstvo za antimikotsku obradu mobilne proteze predstavlja obična kućna varakina. Za pripremu rastvora koristi se 5 puta veća količina obične vode u odnosu na količinu varakine (od peto- procentnog rastvora koji kupimo, razređivanjem dobijemo jednoprocentni rastvor natrijum-hipohlorita). Nakon 15-minutnog mehaničkog čišćenja, protezu treba ostaviti u rastvoru, a potom je najmanje dvije minute ispirati u tekućoj vodi.
Kod tvrdokornijih slučajeva otpornih na lokalnu terapiju, ili kod pozitivnog kontrolnog brisa i pozitivne koprokulture, pristupićemo sistemskoj terapiji kandidijaze:
1.Flukonazol (Diflucan, „Pliva”)
kapsule, 50 mg, 1–22 puta tokom 14 dana,
2.Ketokonazol (Nizoral, „Janssen”)
tablete, 1 × 200 mg / 7–14 dana,
3.Itrakonazol (Itrac, „Sporanox”) 100
mg / 7–14 dana.
Pojavom flukonazola, zbog velike hepatotoksičnosti, ketokonazol je gotovo uklonjen sa tržišta. Jedna od glavnih prednosti flukonazola jeste salivarna ekskrecija nakon sistemske primjene. To znači da je ovaj lijek prisutan u usnoj šupljini u djelotvornim dozama. Njegova je toksičnost manja od drugih azola, ali se ipak preporučuje oprez. Stoga treba kontrolisati transaminaze nakon 7–14 dana trajanja terapije, radi otkrivanja eventualnog hepatotoksičnog dejstva.
Piše: dr Eroldina Halilović
Dodajte komentar