Izraz ovog naslova čujemo u svakodnevnom govoru, kako od strane stručnjaka tako i laičke javnosti. I jedni i drugi u kolkvijalnom smislu znaju njegovu semantiku.
Osnovne karakterisstike ovog mentalnog stanja (poremećaja) su strahovi povišenog inteziteta koji se javljaju u atacima, tj. epizodama panike koji se ponavljaju.
Riječ panika potiče od grčke riječi panikos Panov (bog Pan koji plaši uasmljene putnike).
Panični strah ima sinonime – panični napad i panično stanje.
Interesovanje za panični poremećaj je novijeg datuma. Napadi panike su tijesno vezani za više psihičkih i organskih oboljenja.
Epidemiološki podaci govore da je učestalost ovog oboljenja u opštoj populaciji 7-9%. Ovaj poremećaj može da se javi u bilo kom životnom dobu, ali rijeđe kod djece. Njegova prevalencija je češća kod žena.
Uzroci paničnog poremećaja su multikauzalni. Prema psihoanalitičkoj teoriji radi se o akumulaciji seksualne energije, njenom neadekvatnom kanalisanju pražnjenju.
Prema integrativnom konceptu, postoji neurofiziološka i psihološka predispozicija za napad panike. Vjeruje se da u pozadini napada panike stoje neprijatne i zastrašujuće misli udružene sa neprijatnim tjelesnim senzacijama ili simptomima. Strahovi nastaju zbog fantazije o separaciji od signifikantnih figura i njihovog napuštanja. Tako se stvara rizik da se osoba nađe u situaciji opasnosti bespomoćnosti.
Kognitivne teorije panične poremećaje dovode u vezu predimenzioniranog doživljaja opasnosti i ugroženosti, dodajući da postoji kognitivna predispozicija (“sposobnost”) obrade tjelesnih simptoma kao i specifičnog odnosa preme strahu. Recimo, tjelesni simptomi koji su često puta banalni, pogrešno se doživljavaju i interpertiraju kao ozboljan znak bolesti, katastrofe, čak i smrti (često imaju utisak da će se ugušiti).
Biološki koncept nastanka paničnog poremećaja uzima u obzir više činilaca – nasljeđe, neuroanatomske, patofiziološke, neurotransmiterske torzije, endokrinološki poremećaji i drugo.
Iskustvo govori da udio životnih događaja traumatskog tipa i neprijatna iskustva generišu nastanak paničnog poremećaja.
Klinička slika paničnog poremećaja je veoma razuđena. Njegov početak nije tipičan. Dešava se da prvom paničnom napadu prethodi prodromalna faza, koju prati anksioznost, uznemirenost, neprijatno iskustvo, fizička bolest, upotreba psihotropnog sredstva i slično. Postoji klinička distinkcija između paničnog poremećaja i paničnog napada. Panični poremećaj prati panični napad, dok panični napadi mogu da se jave mimo paničnog poremećaja (postraumatskog stresnog poremećaja, socijalne fobije, agorafobije i slično).
Gro pacijenata koji boluje od ovog poremećaja u anamnezi kazuju da je prvi napad panike bio neočekivan. Intenzivni strahovi ostavljaju neprijatan utisak koji dugo traje i može da podgrijava strahove od ponovljenog napada i njegovih posljedica. Ta konstelacija straha utire put paničnom poremećaju (napadu).
Tipična je tjelesna prateća simptomatologija napada, koja se javlja naglo, nakon par minuta od prvog paničnog napada. Tjelesna simptomatologija se doživljava kao ugrožavajuća, što potencira strah, osjećaj ugroženosti, gubitak kontrole. Intenzivni strah obično traje nekoliko minuta, do pola časa. Nakon napada pacijenti se osjećaju umorni, ošamućeni, dekoncetrisani. Napadi mogu biti česti (desetak u toku dana) ili rijetki (jedan do dva godišnje).
Prema DSM-IV razlikuju se tri tipa napada panike: neočekivani, vezani za neku situaciju i napadi koji nisu potencijalni u određenim situacijama.
Najupadljiviji psihički simptomi kod napada panike su: strah od trenutne smrti, gubitak kontrole, ludilo, kolabiranja, depresonalizacija i derealizacija.
Od tjelesnih znakova bolesti načešći su: tahikardija, vrtoglavica, tremor, znojenje, dispneja, nesvjestica, gušenje, muka, utrnulost i drugo.
Ovi bolesnici doživljavaju veliku neprijatnost, koja je vezana za stav okoline u slučaju pojave paničnog napadana „vidno mjesto“. Napadi se rjeđe jaavljaju noću. Panični poremećaj (panični napadi) osiromašuju funkcionisanje pacijenta, a mogu dovesti do trajnih poremećaja ličnosti.
Neke crte ličnost pospješuju ovaj poremećaj. Diferencijalno dijagnostički važno je razmišljati o sljedećim alternativama ovog poremećaja: hipertireoidizam, aritmija srca, temporalna epilepsija, hipoglikemija, hiperparatireoidizam, poremećaj elektrolita, Cushingov sindrom, prolaps mitralne valvule i drugo.
Panični poremećaj može se javiti i kod drugih vidova anksioznih poremećaja (razne vrste fobija, opsesivno-kompulsivni poremećaji, postraumatski stresni i akutni stresni poremećaji).
Diferencijalno dijagnostički u obzir može da dođe nediferencirana forma shizofrenije.
Liječenje paničnog poremećaja započinje upotrebom antidepresiva iz grupe triciklika, selektivnih inhibitora ponovnog preuzimanja serotonina i snažnih benzodiazepina. U tretmanu paničnog poremećaja na raspolaganju stoje brojne psihoterapijske tehnike: kognitivne, kognitivno-bihejvioralne, suportativne i psihoanalitičke.
Prof. dr Mirko Peković, spec. neuropsihijatar
