Poremećaj rada hipofize – prolaktinomi

Hipofiza je najznačajnija endokrina žlijezda. Ona pro­izvodi mnoge hormone i upravlja radom svih drugih žlijezda. Nalazi se s donje strane mozga i žlijezda je s unutrašnjim lučenjem. Građena je od 2 dijela, prednjeg i zadnjeg režnja, koji se razlikuju po svom razvoju, građi i funkciji:

• Prednji režanj (adenohipofiza) izvor je hormona rasta, prolaktina, folikul stimulirajućeg hormona, luteinizirajućeg hormona, tirotropina, adrenokortikotropnog hormona (ACTH). • Zadnji režanj, (neurohipofiza), izlučuje oksitocin i antidiuretski hormon (vazopresin).

Prema svom položaju, najzaštićeniji je dio tijela. Veličine je oko 1 cm i težine oko 0,5 grama. Smještena je na bazi velikog mozga, koji leži u turskom sedlu (med. sella turcica). Djeluje na rast tijela, krvni pritisak, rad bubrega, promet materija. Hipofiza usklađuje rad drugih žlijezda sa unutrašnjim lučenjem. Takođe, nazivaju je i glavnom ili centralnom žlijezdom. • Svojim hormonima utiče na mnoge žlijezde u or­ganizmu, pa se može smatrati „dirigentom u orkestru koji čine žlijezde koje luče hormone”. To su, prije svega, nadbubrežne žlijezde, jajnici, testisi, štitasta žlijezda, mliječne žlijezde, ali se uticaj ogleda i na koštano-zglobnom sistemu, preko hormona rasta, zahvaljući kome dostižemo odgovarajuću visinu.

ULOGA PROLAKTINA I HIPERPROLAKTINEMIJA

Prolaktin je hormon koji proizvodi hipofiza, žlijezda smještena na bazi mozga. Njegova primarna funkcija sastoji se u tome da ubrza razvoj grudi tokom perioda dojenja, kao i u samom procesu dojenja. Prolaktin se luči u talasima.

Povećan nivo prolaktina u krvi naziva se hiperprolaktinemija i pod fiziološkim uslovima nalazi se prilikom procesa dojenja i tokom trudnoće. Nije svako povišenje prolaktina u krvi patološko. Ono je normalno (fiziološka hiperprolaktinemija) u trudnoći, dojenju, kod žena koje su se porodile u prethodnih godinu dana i novorođenčadi. Prolaktin je prolazno povišen tokom stresa, prilikom stimulacije bradavica, u snu, pri fizičkoj aktivnosti i seksualnom odnosu. Ovaj hormon je povišen prilikom korišćenja ljekova koji antagonistički djeluju na dopaminske receptore (fenotijazidi, butirofenoni, tioksanteni, metoklopamid i sulpirid) i ljekova koji snižavaju koncentraciju dopamina (metildopa, rezerpin, estrogeni i opijati).

Mnoge bolesti i stanja koja oštećuju hipofiznu peteljku i/ili hipotalamus dovode do povišenja prolaktina. To mogu biti tumori (nefunkcionalni hromofobni adenomi), koji pritiskaju hipofiznu peteljku, zatim sarkoidoza, kraniofaringeomi, zračenje glave, sindrom prazne sele, aneurizma, hipofizitis, metastaze tumora, primarni hipopituitarizam, hronična bubrežna insufici-jencija, ciroza, povreda grudnog koša i Kjari-Fromelov sindrom (trajno lučenje mlijeka i izostanak menstruacije nakon porođaja), hipotireoza…

Statistički podaci pokazuju da se hiperprolaktinemija javlja na svakih 100 osoba u opštoj populaciji. Može se javiti i kod osoba muškog i kod osoba ženskog pola, ali se prolaktinomi nešto češće javljaju kod osoba ženskog pola.

SIMPTOMI HIPERPROLAKTINEMIJE

Kod žena se mogu javiti:

• Oligomenoreja (nepravilna menstrualna krvarenja) • Amenoreja (izostanak menstrualnih krvarenja) • Infertilitet (neplodnost) • Galaktoreja (lučenje mlijeka) i uvećanje tkiva grudi • Kod velikih tumora hipofize javljaju se simptomi i znaci kompresije (bilateralna hemianopsija, glavobolja, gubitak vida).

Kod muškaraca se mogu pojaviti:

• Impotencija • Sterilitet • Često se javljaju problemi sa vidom (bilateralna hemi­anopsija) i glavobolja • Može doći do pojave niskog nivoa testosterona • Galaktoreja (lučenje mlijeka) javlja se rjeđe nego kod žena • Prekomjerna tjelesna težina.

Galaktoreja je lučenje mlijeka kod žena koje nisu trudne i od porođaja je prošlo najmanje godinu dana. Posljedica je viška prolaktina, ali i manjka estrogena, koji blokira dejstvo prolaktina. Mliječni sekret se luči iz jedne ili obje dojke, spontano ili na pritisak bradavica. Kod muškaraca je galaktoreja izuzetno rijetka pojava i obično se sreće ako su mliječne žlijezde uvećane (ginekomastija). Kod žena, osim česte pojave galaktoreje, sreće se poremećaj menstruacije u smislu amenoreje (izostanak menstruacije) ili oligomenoreje (kraći menstrualni ciklus). Nerijetko se prolaktinom otkrije zbog steriliteta i ciklusa bez ovulacije.

Sterilitet postoji kod 90% žena sa povišenim prolakti­nom. Kod žena sa ovim tumorom snižen je nivo hormona estro­gena i progesterona. Hormonski poremećaji dovode da pojave suvoće vagine, smanjenja libida i osteoporoze. Tipičan gubitak sekundarnih seksualnih karakteristika (gubitak pubične i aksilarne dlakavosti i dojki) rijetko se kada događa. Kod manjeg broja žena javlja se dlakavost muškog tipa (brada, brkovi, dlakavost trbuha i grudi – hirzutizam), povećanje klitorisa, akne i seboreja (masna koža i kosa), kao posljedica povećanja nivoa testosterona.