Povreda je svako oštećenje tkiva nastalo u ograničenom vremenskom intervalu. Pojam sportske povrede u širem smislu obuhvata sve povrede koje su nastale dejstvom bilo kakve kineziološke aktivnosti (nastava fizičkog vaspitanja, rekreacija, treninzi i sportska takmičenja), dok sportska povreda u užem smislu označava povredu tipičnu za pojedinu sportsku granu, prema mehanizmu nastanka i po učestalosti.
Prevencija povreda
(bolje spriječiti nego liječiti)
Posebno se u sportskoj medicini mora dati važnost prevenciji povreda, jer se sprovođenjem preventivnih mjera može u znatnoj mjeri smanjiti rizik od povređivanja.
Vještina sportista od velike je važnosti u prevenciji povreda. Naime, vještina nije samo fizička sposobnost kontrole pokreta, nego i mentalna sposobnost „čitanja” situacije u kojoj se sportista nalazi i samim tim i „prepoznavanje” rizičnih situacija i njihovo reduciranje. Međutim, sama vještina neće zaštititi sportistu ukoliko je aktivnost koju sprovodi iznad granica njegove kondicije. Pod pojmom kondicije mislimo na snagu, brzinu, koordinaciju pokreta, mišićnu i kardiorespiratornu izdržljivost, kao i fleksibilnost. Tu posebno treba naglasiti vježbe istezanja (engl. stretching exercises), za postizanje dobre fleksibilnosti koja ima jednu od najvećih uloga u prevenciji povreda. O prevenciji povreda putem dobrog zagrijavanja, adekvatne sportske opreme, terena, pravilne ishrane – suvišno je detaljnije raspravljati. Treba u svemu ovom naglasiti još jedan primjer prevencije koja se često nezasluženo zapostavlja, a to je prevencija pravilnim liječenjem ranije nastalih povreda.
OSNOVNI PRINCIPI ZBRINJAVANJA AKUTNIH SPORTSKIH POVREDA
Najveći broj sportskih povreda (mišićnih i ligamentarnih) praćen je krvarenjem (hemoragijom) na mjestu povrede i stvaranjem krvnog podliva, kolekcije krvi (hematom), čije je pravilno kontrolisanje i zbrinjavanje osnovni dio liječenja sportskih povreda.
S obzirom na to da je većina sportskih povreda lakše prirode i da pretežno zahvata mišiće i ligamente, od velikog je značaja činjenica da se rupture ovih tkiva ne obnavljaju same od sebe, već da se defekti premošćavaju ožiljcima. Veličina ovih fibroblastičnih ožiljaka zavisi koliko od veličine defekta, toliko i od veličine hematoma. Ukoliko ne postoje indikacije da se prekid kontinuiteta mišića ili ligamenta liječi operativnim zahvatom, tada je indikovano neoperativno (konzervativno) liječenje. Osnovni cilj neoperativnog
liječenja jeste kontrola i minimiziranje početnog hematoma. U slučaju da se to ne postigne, stvaraju se uslovi za formiranje većih ožiljaka. Takvi ožiljci na ligamentima prouzrokuju njihovu labavost i nestabilnost zgloba, smanjuju funkcionalnu sposobnost mišića i time stvaraju sklonost ponavljanju povreda i pri manjim traumama. Zato, polazeći od činjenice da je krvarenje u povrijeđenom tkivu osnovni problem, postavljeni cilj kontrole i minimiziranja hematoma postiže se primjenom osnovnih pravila liječenja povreda, a to su:
a) Hlađenje
b) Kompresija
c) Elevacija
d) Pošteda.
U anglosaksonskoj literaturi često se spominje pojam RICE:
R – rest (pošteda), I – ice (hlađenje), C – compresión (kompresija), i E – elevation (elevacija). Ovdje valja naglasiti da se velike i teške povrede, koje zahtijevaju operativno liječenje, saniraju brže i sa boljim funkcionalnim rezultatima, ako su neposredno nakon povređivanja bili primijenjeni osnovni principi liječenja, tj. hlađenje, kompresija, elevacija i pošteda.
HLAĐENJE: primjenjuje se neposredno nakon povređivanja, radi smanjivanja reakcije tkiva na traumu. Hlađenjem se smanjuje upalna reakcija tkiva, metabolizam cirkulacija, kao i mišićni spazam. Posebno važan momenat jeste vazokonstrikcija, kojom se smanjuje prokrvljenost povrijeđene zone, što smanjuje otok i sprečava formiranje hematoma. Osim toga, hlađenjem se ublažava bol, i to na dva načina – smanjenjem refleksnog spazma okolnih mišića i usporavanjem ili blokiranjem senzornih puteva bola.
Hlađenje se, po pravilu, vrši ledom ili potapanjem povrijeđenog dijela tijela u hladnu vodu. Posebno je praktična primjena vrećica za duboko smrzavanje. Važno je napomenuti da se, bilo led, bilo vrećice za duboko smrzavanje – ne apliciraju direktno na kožu, već preko suve gaze, peškira i sl. Pri tome, ako se taj sloj drži stalno suvim, nema straha od pojave smrzotina, čak i ako se led aplicira i djeluje 15 min. Valja naglasiti da je od posebne važnosti hlađenje tokom prva tri časa poslije nastanka povrede, kada nekoliko puta po 15 minuta treba staviti led, a tokom prvih 48 h predlaže se još 4-6 ovakvih intervencija. Osim toga, treba istaći da rashlađivanje površinskim raspršivačem (hloretila) nema veći učinak, jer je hlađenje površinsko i kratkotrajno, dok neposredno po prestanku raspršivanja nastaje reaktivna hiperemija, čime se dobija suprotan efekat.
KOMPRESIJA: primjenjuje se zajedno sa hlađenjem i njen je cilj da se hematom proširi na veću površinu, čime se poboljšavaju djelovi resorpcije. Kompresija se vrši na različite načine (elastičnim zavojem, kompresivnim zavojem, manuelnim pritiskom i sl.), pri čemu treba voditi računa da pritisak bude ravnomjeran, da nema nabora na zavoju i da pritisak ne ometa perifernu cirkulaciju.
ELEVACIJA: postavljanje povrijeđenog ekstremiteta iznad visine srca i to tako da ima oslonac i ukoliko je moguće da se što bolje približe razdvojeni krajevi povrijeđenog tkiva, što ima za cilj podržavanje venskog krvotoka i sprečavanje staze. Takav položaj poboljšava limfnu drenažu, kojom se vrši resorpcija i eliminacija hematoma. Trajanje i intervali elevacije zavise od težine povrede, odnosno veličine hematoma. Pri tome, valja imati na umu da veličina hematoma ne označava uvijek i veličinu povrede, jer i manje povrede mogu biti praćene povredama većih krvnih sudova i obrnuto.
POŠTEDA: od istog je značaja kao i ostali principi, ali često se nedovoljno poštuje. Pod poštedom se podrazumijeva mirovanje koje je određeno prema vrsti i težini povrede, počevši od odmora pa do imobilizacije, a u trajanju koje se individualno određuje. Mirovanjem se smanjuje lokalna reakcija tkiva na povredu, poboljšavaju se učinci hlađenja i kompresije, čime se doprinosi kvalitetu liječenja.
Ukoliko se primjenom osnovnih principa liječenja ostvari zacrtani cilj, tj. minimiziranje hematoma, tada su ostvareni povoljni uslovi za adekvatan način liječenja. Potrebno je naglasiti da put liječenja treba proći ravnomjerno koračajući, uz saradnju svih osoba zaduženih za povrijeđenog sportistu – ljekara, fizioterapeuta i trenera, ne pokušavajući preskočiti ni jednu stepenicu unazad, jer svaki pokušaj je ne samo jedan korak unazad, već znatno veći rizik od ponovnog povređivanja.
Piše:prim. dr Vukosav Joksimović, specijalista fizijati i subspecijalista sportske medicine
Dodajte komentar