Pod prolivom se podrazumijeva stanje prevelikog broja stolica, stolica smanjene gustoće ili povećanog volumena. Te promjene su obično kombinovane. Količina stolice koja je veća od 15g/kg na dan, za dojenče i malo dijete, ili veća od 200 g na dan, kod djece starije od tri godine, označava se kao patološka. Proliv može biti akutan i hroničan.
Akutni proliv počinje postepeno ili naglo, kada je obično težeg toka. Stolice mogu biti kašaste, nehomogene, isjeckane ili tečne, vodene ili pjenušave. Sam broj stolica obično nema većeg značenja. U stolici može biti više ili manje sluzi, ali ima i takvih proliva u kojima su stolice potpuno homogene, tečne, bez sluzi, oker boje. Stolice mogu sadržavati manje primjese krvi, dok su veće količine krvi rijetkost. Većina djece s takvim infektivnim prolivom povraća u toku bolesti, a ona koja ne povrate obično odbijaju hranu. Daljnji česti simptom je naduti trbuh, posebno u male dojenčadi. Infektivni proliv može, ali ne mora biti praćen povećanjem temperature različitog stepena, toka i trajanja. Redovna popratna pojava proliva u djece jeste dehidracija. Težina akutnog proliva djece određuje se prema broju, volumenu i gustoći stolica, a više prema posljedicama na stanje hidracije, jer od toga zavisi plan liječenja. Liječenje zavisi od toga da li je dijete dehidriralo ili nije, a ako jeste, koliki je stepen dehidracije. Najčešći uzročnici proliva su bakterije i virusi.
Najvažniji uzročnik infektivnog proliva kod djece jeste bakterija Escherichia colli (lat.). Ona je, inače, normalni saprofit crijeva, i nalazi se u stolici svake zdrave osobe. Postoje međutim sojevi E. colli koji su važni bakterijski uzročnici akutnih proliva kod dojenčadi, ali i djece i odraslih, posebno u zemljama u razvoju, gdje u ljetnim mjesecima izazivaju epidemiju proliva.
Stafilokok je prvenstveno uzročnik gnojnih upala, ali može uzrokovati i trovanje hranom (sladoled, majonez). Bolest se javlja kao epidemijsko trovanje hranom sa vrlo kratkom inkubacijom u trajanju od 1-6 h i jakim opštim simptomima bolesti: mučninom, vrtoglavicom, povraćanjem, bolovima u trbuhu i prolivom, ali bez povišenja tjelesne temperature. Simptomi nestaju nakon nekoliko časova.
Salmonela je, takođe, jako čest uzročnik proliva, a njen prirodni rezervat su životinje, pa se u njihovom mlijeku, mesu, jajima i ekskretu nalaze salmonele. Izvor infekcije su kontaminirana hrana i piće, nedovoljno kuvano ili pečeno meso, smrznuta jaja, sladoled ili sir. Svi se proizvodi mogu i naknadno kontaminirati, preko posuđa ili ruku kliconoša. Stolica, nakon zaraze, već prvog dana postaje vodenasta, zelenkasta, sa brojnim ponavljanjima i uz povišenu tjelesnu temperaturu. Bolest traje 3-4 dana.
Clostridium perfrigens (lat.), takođe, može izazvati trovanje hranom. Inkubacija traje 12-24 h, uz bol u trbuhu i proliv, ali bez povišenja temperature i povraćanja. Campylobacter jejuni (lat.) izaziva upalu tankog crijeva, a simptomi su tragovi krvi u stolici koji se obično javljaju trećeg dana nakon zaraze. Yersinia enterocollica (lat.) dovodi do proliva, uz povišenu temperaturu i sluzavokrvavu stolicu. Važno je i da je Yersinia otporna na niske temperature, a ostaje virulentna, tj. zarazna i u namirnicama koje se čuvaju u frižideru. Šigela je još jedna bakterija, a uzrokuje akutni dizenterički sindrom kojem su glavni simptomi krvavosluzava stolica i grčevi u trbuhu.
Od virusa koji uzrokuje akutne prolive najčešći je Rotavirus, u relativno visokom postotku svih akutnih proliva (20-80%). Karakteristično je da oko 30% zaražene djece, uz probavne smetnje pokazuje i respiratorne simptome. Postoje i žarišta u organizmu (disajni organi, srednje uho, mokraćni organi) iz kojih uzročnici tada dođu do probave.
Prilikom liječenja najbitnije je spriječiti dehidraciju, odnosno suzbiti je ako se već pojavi. Nakon vrlo kratke poštede crijeva od unosa hrane kroz usta samo za vrijeme rehidracije, treba što prije osigurati puni unos hrane i time spriječiti gladovanje. Davanje antibiotika mora biti strogo kontrolisano i isključivo u domenu ljekara, jer djeci s blažom kliničkom slikom ono obično nije potrebno! Težina kliničke slike takođe može varirati od prolaznih blagih proliva do teškog proliva praćenog opštim simptomima pa do opasnih stanja šoka. Najveći broj akutnih proliva ipak prolazi blago, a prestaje spontano, nekoliko dana nakon terapije ili bez terapije.
Za dijagnozu je bitan podatak da li je s istim simptomima obolio još neko iz bolesnikove okoline. Ako je razdoblje od uzimanja sumnjive hrane do pojave simptoma kraće od 24 h, treba pomisliti na trovanje toksinima iz hrane. Podatak o uzimanju sumnjivog obroka od 1-3 dana prije pojave simptoma može upozoriti na infekciju salmonelama.
Bol u trbuhu, uz povišenu temperaturu i proliv, upućuje na mogućnost akutne upale apendiksa. Prolivi, uz opšte loše stanje, povišenu temperaturu te nalaz zadebljane mase u trbuhu, upućuje na mogućnost akutne manifestacije hronične upalne crijevne bolesti (npr. Kronova bolest). Uopšteno, indikacije za liječenje proliva su: krvavi prolivi, koji se ponavljaju više od 3-4 puta dnevno, visoka temperatura, oslabljena otpornost organizma. Osnovno liječenje akutnih proliva djece prvenstveno se sastoji u nadoknadi vode i elektrolita. Dijetne mjere se provode u vidu laganih jela (supe, pirinač,blago povrće). Bitno je dijetu prilagoditi apetitu i željama bolesnika.
Tzv. putnički proliv je čest kod starije djece i odraslih, i on je poseban oblik akutnog proliva a javlja se satima ili danima nakon promjene mjesta boravka, posebno često pri putovanjima u tople, subtropske ili tropske regije. Uzroci su promijenjene prehrambene navike, ili vrste hrane, uživanje zagađenih namirnica životinjskog porijekla, uz nedovoljnu higijenu i pijenje vode. Niz uzročnika izaziva tu vrstu proliva, ali najčešće se radi o E. colli. Opšte mjere prevencije putničkog proliva: Pijte vodu samo iz zatvorenih flaša. Nije preporučljivo konzumirati sirovu hranu (salata, voće) niti pića s kockicama leda. Antibiotska terapija je indikovana isto kao i kod običnog akutnog proliva.
Relativno su česti i akutni prolivi koji se pojavljuju uz samu antibiotsku terapiju. Najčešće su bezopasni i liječe se prekidom ili promjenom antibiotske terapije koju ordinira isključivo ljekar. Hronični proliv (dugotrajni, tvrdokorni proliv) je onaj proliv koji traje duže od 2 sedmice, a može biti simptom mnogih bolesti – trbušnih, vantrbušnih ili generalizovanih.
Dijagnostika i terapija hroničnih proliva zahtijevaju veliko znanje specijalista, te je ono za malu djecu potpuno u domenu pedijatra. Hronični proliv kod djece obično je praćen gubitkom apetita i tjelesne težine. Bolesnik je iscrpljen, pokazuje znakove nemogućnosti probavljanja hrane, a klinička slika pokazuje mogućnost generalizovane bolesti sa simptomima probavnog sistema. Dugotrajan proliv bez gubitka tjelesne težine upućuje na mogućnost psihogenog poremećaja (tzv. nervozni proliv). Alergija na hranu daje slične simptome proliva bez mršavljenja. Prolivi koji nastupe nakon dugotrajne opstipacije, isto su takvi. Sa njima treba biti pažljiv i promptno ih analizirati. Svi hronični prolivi kod djece zahtijevaju obavezan pregled i praćenje od strane pedijatra-gastroenterologa.
Piše: dr Milica Šofranac, pedijatar
Dodajte komentar