Anemija je jedna od najčešćih bolesti, ili bolje rečeno bolesnih stanja u medicini. Bez obzira na to kako nastaje i čime je uzrokovana, njezina definicija je uvijek ista: to je stanje smanjenog broja eritrocita u perifernoj krvi. Po kriterijumima SZO anemija se definiše kao koncentracija hemoglobina (Hb) u krvi niža od 130 g/L kod odraslih muškaraca, odnosno Hb niži od 120 g/L kod ženske osobe.
Sideropenijska anemija je najčešći oblik anemije a posledica je manjak gvožđa u organizmu. Najčešći uzrok deficita gvožđa su nedovoljan unos hranom, povećane potrebe (trudnoća, dojenje, djeca u periodu rasta i razvoja), smanjena apsorpcija gvožđa u gastrointestinalnom traktu i hronična krvarenja.
Hrana sadrži gvožđe u obliku hema (meso), dvovalentnog gvožđa (hrana životinjskog porijekla) i trovalentnog gvožđa (hrana biljnog porijekla). Najbolje se resorbuje hem i nešto slabije dvovalentno gvožđe. Resorpcija trovalentnog gvožđa najmanje je efikasna. Namirnice bogate kvalitetnim gvožđem su crvena mesa, džigerica, žumance jajeta, zeleno lisnato povrće, cvekla, orasi. Vitamin C povećava apsopciju gvožđa u organizmu.
Najčešći uzroci loše apsorpcije gvožđa su infekcija Helicobacter pylori, atrofični gastritis i celijačna bolest. Ređi uzroci su infiltracija gastroduodenuma malignim tumorima, totalna gastrektomija, dvotrećinska resekcija želuca. H.pylori infekcija je čest uzrok sideropenijske anemije zbog velike povezanosti sa patološkim stanjima, kao što su duodenalni ulkus, atrofija želudačne sluzokože, ventrikularni ulkus, karcionom želuca i MALT limfom.
Najčešći razlog gubitka gvožđa je menstrualno krvarenje kod fertilnih žena i hronično, najčešće okultno, krvarenje iz gastrointestinalnog trakta kod odraslih muškaraca i žena u postmenopauzi.
Karakteristični, iako nespecifični simptomi sideropenične anemije, jesu umor, slabost, glavobolja, nepodnošenje napora i nemogućnost koncentracije. Kod starijih bolesnika anemija se može manifestovati srčanim tegobama, nedostatkom vazduha i dispnejom, bolom u grudima i pojavom aritmije. Dijagnoza sideropenijske anemije se postavlja na osnovu anamneze, kliničke slike, fizikalnog pregleda, laboratorijske dijagnostike, ginekološkog pregleda, i eksploracije digestivnog trakta endoskopskim i rentgenološkim metodama. Eksploraciji digestivnog trakta treba da prethodi vec pomenuti skrining na najčešće uzroke loše resopcije gvožđa, i pregled stolice na okultno krvarenje koje treba učiniti kod odraslih muškaraca, žena u postmenopauzalnom periodu i kod svih bolesnika rezistentnih na terapiju oralnim preparatima gvožđa ili nejasnim uzrokom anemije.
U laboratorijskim nalazima krvi kod sideropenijske anemije uočava se smanjena vrijednost hemoglobina, crvenih krvnih zrnaca (eritrocita) uz snižene vrijednosti veličine eritrocita (MCV) i serumskog gvožđa, a kompenzatorno je povećan kapacitet transferina za vezivanje gvožđa, dok su vrijednosti serumskog feritina snižene. Jako je važna vrijednost serumskog feritina jer je on glavni parametar depoa gvožđa u organizmu.
Terapija izbora u sideropenijskoj anemiji je peroralna nadoknada gvožđa. Oralni preparati gvožđa su u obliku tableta, kapsula, solucija i sadrže ferojon čija je resorpcija skoro nezavisna od kisjelosti želudačnog soka. Sadržaj elementarnog gvožđa u preparatima je od 60 do 100 mg. Preparati se primjenjuju jedan sat prije jela i tada je resorpcija gvožđa najbolja. Uobičajena dnevna doza u početnim fazama liječenja je 200 mg. Procjena terapije se radi nakon 3-4 nedjelje, kada se krvna slika normalizuje, nastavlja se doza održavanja 60-120 mg gvožđa dnevno. Terapiju treba primjenjivati najmanje 4-6 mjeseci, ponajprije zbog toga da se popune rezerve.
Kod 10-20% pacijenata mogu se javiti neželjene reakcije (mučnina, gađenje, povraćanje, opstipacija ili dijareja, pojava crne stolice zbog neresorbovanog gvožđa) koje zahtijevaju da se preparati Fe uzimaju poslije jela ili prekine njihova primjena tj. daju se u intravenskom obliku.
Indikacije za intravensku nadoknadu gvožđa su sideropenijska anemija refrakterna na oralne preparate gvožđa, izraženo nepodnošenje peroralnog gvožđa, inflamatorne bolesti crijeva, teški malapsorpcijski sindrom i dugotrajna obimna krvarenja.
Prije davanja intravenske terapije potrebno je precizno odrediti koncentraciju gvožđa i uskladiti je sa individualnim potrebama pacijenta, jer takav vid unošenja nije fiziološki, te može doći do predoziranja. To nije slučaj sa preparatima koji se unose peroralno, budući da se višak koji nije neophodan izbacuje stolicom.
Dr Jovana Šaban, specijalizant interne medicine
Klinički Centar Crne Gore
