Simpatično nervno tkivo, koje obuhvata srž nadbubrega i simpatičke ganglije, sastoji se od dva tipa ćelija i to iz: hromafinskih i nervnih ćelija. Jedna i druga vrsta ćelija može da sintetiše aktivne kateholamine. Adrenalin skoro isključivo proizvodi srž nadbubrega, dok se noradrenalin, uglavnom, stvara u simpatičkim nervnim završecima.
(Slika 1.) Hormonska aktivnost srži nadbubrežnih žlijezda (Modifikovano prema: Netter HF:Endocrine system and selected metabolic diseases.Ciba 1974;105)
Adrenalin i noradrenalin se formiraju iz tirozina preko dihidroksifenilalanina (DOPA) i dihidroksifeniletilamina (DOPamina). DOPA, DOPamin, adrenalin i noradrenalin su kateholamini. Adrenalin i noradrenalin se metabolizuju do neaktivnog vanil mandelata (VMA). Adrenalin i noradrenalin ispoljavaju izraženo djelovanje na kardiovaskularni sistem. Noradrenalin izaziva opštu vazokonstrikciju sa hipertenzijom, dok adrenalin širi krvne sudove u mišićima, uz promjenjljive efekte na krvni pritisak. Adrenalin stimuliše glikogenolizu i druge antiinsulinske efekte. Male količine kateholamina (dopamina, noradrenalina i adrenalina) mogu da se nađu u krvi, a male količine metabolički neizmijenjenih kateholamina mogu da se nađu i u urinu. Međutim, većina stvorenih kateholamina metabilički se inaktiviraju. Biosinteza kateholamina odvija se i u mozgu, u ektopičnim formacijama sa hromafinim ćelijama, i u svim tkivima i organima u kojima se nalaze vlakna i završeci simpatikusnog nervnog sistema.
Tumori neuralnog porijekla u velikim količinama sekretuju kateholamine. Farmakološki učinci se javljaju kada se adrenalin i noradrenalin izluče u cirkulaciju. Farmakološki učinak dopamina je manje značajan. Tumori simpatičkog nervnog sistema, koji stvaraju povećanu količinu kateholamina, mogu da budu adrenalanog i vanadrenalnog porijekla. Razlikuju se dva tipa ovih tumora, koji imaju sasvim različite kliničke manisfestacije: feohromocitomi koji nastaju u hromafinskim tkivima (90% u srži nadbubrega, a 10% su vanadrenalni) i neuroblastomi koji su tumori nervnih ćelija (oko 40% su u srži nadbubrega).
Feohromocitom
Feohromocitomi, tumori hromafinog tkiva koji luče kateholamine, su neuroektodermalnog porijekla, najčešće se razvijaju u srži nadbubrežnih žlijezda, mada mogu da nastaju i ekstraglandularno, ektopično duž paravertebralnih ganglija u grudnoj duplji, abdomenu i karlici. U oko 90% slučajeva tumor je adenom, a u 10% karcinom. Smatra se da je incidencija 0,8 na 100.000 stanovnika godišnje. U dječjem uzrastu maligni feohromocitomi su izvanredno rijetki.
Klinička slika. U kliničkoj slici dominiraju znaci hiperadrenalemije. Hipertenzija je najčešći klinički znak feohromocitoma i prisutna je u 90-100% pacijenata. Prema kliničkom ispoljavanju razlikuje se paroksizmalna i fiksirana hipertenzija, kao vodeći znak oboljenja.
Paroksizmalni oblik karakterišu hipertenzija, uznemirenost, osjećaj straha, glavobolja, ubrzano disanje, gušenje. Težina kliničke slike zavisi od stepena hipersekrecije adrenalina i noradrenalina. Simptomi se javljaju u napadima sa različitom vremenskom distancom. Simptomatske epizode mogu da se jave rijetko jedanput u toku par mjeseci, ali i veoma često 20-30 puta tokom dana. Napadi traju obično 5-10 minuta, završavaju se iscrpljenošću i profuznim znojenjem. Bolesnik ima izražen osjećaj žeđi, mokri velike količine urina i krvni pritisak može da padne. U toku napada bolesnik može da umre, najčešće zbog krvarenja u mozgu.
Trajni, fiksirani oblik hipertenzije se češće javlja kod djece, nego paroksizmalni.
Prate ga umor, otežano disanje poslije najmanjeg napora, glavobolja, mučnina, povraćanje. Bolesnik je mršav i blijed. Česta su krvarenja u mrežnjači, edem papile vidnog živca. Hipertenzija je trajno prisutna.
Dijagnoza. Osim kliničke slike kojom dominira hipertenzija (rijetko i ona može biti odsutna), važne su laboratorijske analize, biohemijski i farmakološki testovi i rentgenološka dijagnostika. Najznačajnije među analizama su povećane vrijednosti kateholamina u krvi i urinu i njihovih metabolita u urinu (Vanilinmandelična kiselina (VMA), Metanefrin i Normetanefrin). Vrijednosti adrenalina u krvi preko 5 mng na 100 ml i noradrenalina iznad 15 mng na 100 ml, su patološke. Vanilinmandelična kiselina je urinarni metabolit kateholamina, mada njen nalaz ne ukazuje o kojem od kateholamina (adrenalin ili noradrenalin) je riječ. Njena normalna vrijednost u 24 satnom urinu je 45 nmol. Kompjuterizovana tomografija otkriva tumor, a magnetna rezonanca daje njegovu preciznu sliku. Feohromocitom se ponekad javlja i kao nasljedno oboljenje, koje je praćeno sa medularnim karcinomom štitaste žlijezde i veoma često sa hipertireoidizmom.
Terapija. Hirurško odstranjivanje tumora je metoda izbora. Prednost se daje laparaskopskoj hirurgiji feohromocitoma bilo da se radi o adrenalnom ili ekstraadrenalnom. Od posebnog značaja u toku operacije je zaštita bolesnika od naglog lučenja kateholamina, zato je potrebna upotreba α i s blokatora.
Neuroblastomi
Neuroblastom je tumor nervnog tkiva koji se javlja u odojčadi i djece i može da se pojavi u različiitim dijelovima tijela. Najčešće se javlja u abdomenu i meduli adrenalne žlijezde. Može da se širi u limfne žlijezde, jetru, kosti i koštanu srž.
Add comment