Pušenje direktno ubija jednu osobu u 
svijetu na svakih 6 sekundi. Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, zbog bolesti uslovljenih pušenjem danas u svijetu umire oko 6 miliona pušača.
Dim koji se stvara sagorijevanjem cigarete, udisanjem dospijeva do plućnih alveola, a odatle procesom difuzije u cirkulaciju, krvne sudove, mozak i sve ostale organe. Posredstvom nikotinskih holinergičkih receptora, nikotin dovodi do povećanog oslobađanja neurotransmitera i hormona u mozgu, od kojih su najznačajniji acetilholin, dopamin, noradrenalin, vazopresin i beta endorfin, dovodeći do povećanja koncentracije, budnosti, poboljšanja raspoloženja. Osim mozga, nikotin stimuliše i nadbubrežnu žlijezdu dovodeći do povećanog oslobađanja adrenalina, koji uzrokuje povećanje krvnog pritiska, broja respiracija i srčane frekvence.
Oksidativni stres i inflamacija
Oksidativni stres i inflamacija čine osnov pokretanja patofizioloških procesa nakon izloženosti duvanskom dimu, kako u zidu krvnog suda, tako i u plućnom parenhimu, ali i brojnim drugim organima.
Duvanski dim je značajan izvor slobodnih radikala. Slobodni radikali i oksidansi prisutni u duvanskom dimu, kao i oni endogeno proizvedeni izmjenom u ćelijskom redoks sistemu pod dejstvom istog, doprinose potenciranju oksidativnog stresa i stvaranju pro-oksidantne sredine. Ovakva sredina pogoduje nastanku i razvoju lipidne oksidacije i porastu oksidativne modifikacije, čak i inaktivacije brojnih biomolekula.
Slobodni radikali su atomi, molekuli ili joni koji sadrže jedan ili više nesparenih elektrona u spoljašnjem elektronskom omotaču. Prisustvo nesparenih elektrona čini ovu klasu jedinjenja vrlo nestabilnim i veoma reaktivnim. Usljed težnje da postignu elektronsku stabilnost, slobodni radikali reaguju sa susjednim molekulima, dovode do njihove oksidacije i otpočinju lanac radikalskih reakcija, koje za posljedicu imaju strukturna i funkcionalna oštećenja biomolekula i/ili promjenu signalne transdukcije i ekspresije gena, koji doprinose brojnim patološkim procesima u organizmu.
Oksidativni stres, pokrenut slobodnim radikalima, dalje doprinosi povećanoj ekspresiji proinflamatornih citokina prvenstveno preko uticaja na regulaciju transkripcionog faktora, nuklearnog faktora κB (NF-κB).
Metaboličke posljedice uticaja duvanskog dima
Pušenje cigareta je povezano sa nepovoljnim promjenama u lipidnom statusu, insulinskom rezistencijom, kao i većim rizikom za nastanak metaboličkog sindroma i dijabetesa tip 2. Čak su i pasivni pušači izloženi riziku od oboljenja.
Istraživanja pokazuju dozno zavisni rizik za nastanak dijabetesa tip 2 kod pušača, a pretpostavlja se da je mehanizam povezanosti uzročna veza između pušenja, koncentracije cirkulišućeg kortizola, abdominalne gojaznosti, inflamacije, oksidativnog stresa, i posljedično insulinske rezistencije, i na kraju povećane koncentracije glukoze u krvi. Naime, dijabetičari koji puše imaju veće vrijednosti glikoziliranog hemoglobina (HbA1c), u poređenju sa dijabetičarima koji nisu pušači, i imaju češće hipoglikemije i problem sa kontrolom bolesti. Neke od ovih metaboličkih promjena se popravljaju nakon prestanka pušenja, uključujući porast insulinske senzitivnosti i poboljšanje glikoregulacije. Takođe, prestanak pušenja smanjuje rizik i od kardiovaskularnih bolesti, kao i mortalitet kod dijabetičara.
Akutni efekti aktivnog pušenja dovode do smanjenja apetita i ubrzavanja metaboličkih procesa, dok hronični efekti istog povećavaju apetit i usporavaju metaboličke procese. Utvrđeno je da izloženost duvanskom dimu utiče na prekomjernu sekreciju kortizola, što može objasniti vezu između pušenja i abdominalne gojaznosti.
Pušenje cigareta predstavlja i značajan doprinoseći faktor rizika za razvoj nealkoholne masne jetre. Naime, dugotrajni efekat pušenja uzrokuje oksidaciju glukoze u ćelijama i dovodi do porasta slobodnih masnih kisjelina u plazmi, sa povećanim prilivom istih u jetru i masno tkivo i posljedičnim nastankom hepatične, ali i sistemske insulinske rezistencije, koja je u osnovi nastanka nealkoholne steatoze jetre. Kao dodatak navedenom, nikotin stimuliše i simpatički nervni sistem i povećava sekreciju kateholamina i glukagona, koji je snažan antagonist insulina.
Uticaj duvanskog dima na kardiovaskularni sistem
Kardiovaskularni sistem je posebno osjetljiv na štetne efekte duvanskog dima. Tako se pušenje cigareta smatra jednim od najkompleksnijih faktora rizika za nastanak kardiovaskularnih bolesti, imajući u vidu da duvanski dim sadrži oko 4000 različitih supstanci, od kojih preko 100 ima štetne efekte na zdravlje čoveka jer su farmakološki aktivne, antigene, citotoksične, mutagene i kancerogene.
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije, pušenje cigareta je uzrok 10% svih kardiovaskularnih bolesti. Promjene u lipidnom statusu pušača su uočene još prije više od 4 decenije, sa značajno višom koncentracijom ukupnog holesterola, VLDL-holesterola, LDL-holesterola i triglicerida, a nižom koncentracijom HDL-holesterola i apolipoproteina A1 u poređenju sa nepušačima. Takođe, osim izmjena u kvantitativnom sastavu lipida, utvrđene su i kvalitativne izmjene istih, prvenstveno oksidacije LDL-čestice.
Naime, izloženost duvanskom dimu indukuje brojne patofiziološke efekte u endotelu krvog suda, a koji su posljedica oksidativnog stresa iniciranog brojnim oksidansima koji se nalaze u duvanskom dimu što, u krajnjem, dovodi do formiranja aterosklerotskog plaka sa posljedičnim formiranjem tromba u zidu krvog suda. Oksidativni stres pokrenut slobodnim radikalima dalje doprinosi povećanoj ekspresiji proinflamatornih citokina i disfunkciji endotela, uz smanjenje bioraspoloživog azot-monoksida (NO), snažnog vazodilatatora. Pro-oksidativno stanje koje nastaje u zidu krvnog suda, ne samo da smanjuje nivo NO i doprinosi vazokonstrikciji, već značajno doprinosi lipidnoj oksidaciji i inflamaciji koja je u osnovi samog aterosklerotskog procesa. Supstance prisutne u duvanskom dimu, takođe, doprinose i povećanoj ekspresiji adhezionih molekula na površini endotela i indukuju oslobađanje velikog broja proinflamatornih citokina. U centru svih ovih zbivanja je aktivacija NF-kB kaskadnog puta. Vezivanje NF-κB za odgovarajuće mjesto u nukleusu dovodi do pojačane transkripcije proinflamatornih gena i samim tim pojačane inflamacije. Dalje, pojačana inflamacija doprinosi daljoj progresiji oksidativnog stresa, pri čemu se stvara začarani krug između inflamacije i oksidativnog stresa, a koji je pokrenut sastojcima duvanskog dima.
Add comment