[heading]Dok se tokom proteklih vjekova sunčevo zračenje smatralo ljekovitim, posljednjih decenija dolazi se do naučnih saznanja o njegovom veoma štetnom djelovanju na čovjekov organizam, prvenstveno na kožu kao najveći i zaštitni organ u ljudskom organizmu. Zato je interesantno, u kraćem serijalu članaka, napraviti osvrt na djelovanje svjetlosti i sunčevog zračenja na ljudsko zdravlje, njegove pozitivne efekte i štetne posljedice, kao i načine zaštite[/heading]
Čovjek je od pamtivijeka svjestan da je prisustvo svjetlosti i Sunca značajno za opstanak života na Zemlji. Svjetlost je metafora istine, dobra i zla, znanja i neznanja. U prvom poglavlju Biblije opisano je stvaranje Svjetlosti! U istočnim religijama festival svjetlosti, Divali, proslava je pobjede Svjetlosti nad tamom…
Podsjetimo, postojanje skoro ukupnog života na Zemlji uslovljeno je svjetlošću sunca. Mnogi autotrofi, kao biljke, upotrebljavaju energiju svjetlosnog zračenja kombinovanu sa CO2 i vodom te proizvode jednostavne šećere – proces poznat kao fotosinteza. Ti su šećeri kasnije postali osnov drugih sintetskih procesa neophodnih za rast organizama. Heterotrofi, kao životinje, koriste sunčevu svjetlost indirektno, konzumirajući proizvode autotrofa, ili direktno – koristeći druge heterotrofe. Šećeri i ostale molekularne komponente proizvedene od strane autotrofa razlažu se predstavljajući akumuliranu svjetlosnu energiju i predstavljaju izvor energije za opstanak heterotrofa. Ovaj proces je poznat kao ćelijsko disanje.
Pripadnici mnogih drevnih kultura upotrebljavali su različite oblike helioterapije – Antička Grčka, Stari Rim, Stari Egipat, ali i Inke, Asiri i rani germanski naseljenici smatrali su Sunce božanstvom. Indijanska medicinska literatura iz 1500. god. p. n. e. opisuje tretmane koji kombinuju biljke sa prirodnom sunčevom svjetlošću za tretiranje apigmentovanih područja kože. Budistička literatura iz 200. g. n. e. i kineski dokumenti iz 10-og vijeka preporučuju slično. Dakle, terapija svjetlošću ili fototerapija, klasično smatrana kao helioterapija, označava izlaganje dnevnoj svjetlosti ili speciičnim talasnim dužinama svjetlosti koje danas upotrebljavaju laseri, diode koje emituju svjetlost (LED), fluorescentne lampe, dihroične lampe, cjelospektarne lampe i sl. u svrhu terapeutskog djelovanja. Svjetlost se preporučuje u tačno prepisanom vremenskom periodu ili, ponekad, u speciičnom periodu.
Farski ljekar Nils Finsen smatra se ocem moderne fototerapije. On je otkrio prvi izvor vještačke svjetlosti za terapiju lupusa vulgarisa i 1903. godine dobio Nobelovu nagradu iz fiziologije / medicine. Od tada se velika grupa tretmana razvija uz upotrebu kontrolisane svjetlosti, što svakako obuhvata i aplikaciju svjetlosti u blizini infracrvenog područja i ultravioletne svjetlosti.
Kroz istoriju se dugo razvijala misao o prirodi i strukturi svjetlosti! U drevnoj Indiji, tokom 6-5 vijeka p. n. e. svjetlost se smatra jednim od pet osnovnih elemenata, a jedna od budističkih škola propagira atomsku prirodu svjetlosti. Euklid 300 god. p. n. e. piše da svjetlost putuje poput pravih linija, i opisuje zakone refleksije. Prve fizičke teorije o prirodi svjetlosti postavljaju Rene Dekart, Bejkon, Grosetest i Kepler, a prve korpuskularne teorije – Pjer Gasendi i Isak Njutn. Teorija svjetlosti kao elektromagnetnih talasa prvi put se pominje 1660. god., od strane Roberta Huka, a kasnije i Majkla Faradeja, Džejmsa KlerkaMaksvela i Hajnriha Herca. Konačnom razjašnjavanju izičke prirode svjetlosti umnogome doprinosi teorija relativiteta Alberta Ajnštajna, 1905. god. i kvantna teorija Maksa Planka, 1900. god. Moderna teorija objašnjava prirodu svjetlosti kao dualitet, označavajući svjetlost i kao čestice fotone i kao elektromagnetne talase.
Sunčeva svjetlost u širem smislu označava elektro-magnetno zračenje širokog spektra frekvencija čiji izvor je Sunce. Solarna radijacija, očigledna na Zemlji kao dnevna svjetlost, dio je ovog elektromagnetnog zračenja koji se filtrira kroz Zemljinu atmosferu i vidljiv je kada je sunce iznad horizonta! Kada direktna solarna radijacija nije blokirana oblacima, na Zemlji se može osjetiti kao sunčev sjaj – toplina koja je kombinacija intenzivne svjetlosti i toplotnog zračenja. Kada je ova radijacija blokirana oblacima ili se reflektuje o druge objekte, može se osjetiti kao difuzna svjetlost. Svjetska metorološka organizacija (WorldMeteorologocal Organization – WMO) preporučuje termin „trajanje sunčeve svjetlosti”, označavajući kumulativno vrijeme za koje neko područje prima direktnu i radijaciju sa Sunca od najmanje 120 W/m2. Direktna sunčeva svjetlost ima svjetlosnu efikasnost od oko 93 lumena/W zračećeg fuksa koji uključuje ifracrvenu, vidljivu i ultravioletnu svjetlost. Intenzivno sunčevo zračenje obezbjeđuje osvjetljenje od oko 100 000 luksa ili lumena na m2 Zemljine površine. Sunčevoj svjetlosti treba oko 8,3 minuta da dostigne Zemljinu površinu krećući se brzinom od oko 300 000 m/s u vakuumu (tačnije 299 792, 458 m/s). Svjetlost, koja se emituje i apsorbuje u sitnim skupovima, „paketićima” zvanim fotoni, ispoljava prednosti i talasa i čestica u svojoj dualnosti. Spektar sunčeve solarne radijacije je spektar crnog tijela na temperaturi od oko 5800 K (stepeni kelvina). Sunce emituje radijaciju preko najvećeg dijela elektromagnetnog spektra. Iako produkuje gama-zrake kao rezultat procesa nuklearne fuzije, ova super visoka energija fotona pretvara se u fotone niže energije prije nego dopre do površine Zemlje i emituje se u svemir, tako da ovi gama-zraci nijesu vrijedni spomena. Sunce emituje X zrake, ultravioletne zrake, vidljivu svjetlost, infracrvene i radio talase. Kada ultravioletna radijacija nije apsorbovana u atmosferi ili drugim zaštitnim omotačima, može oštetiti kožu!
Add comment