Najznačajniji faktor rizika je nespušteni testis, odnosno kriptorhizam. Takođe muškarci čiji je otac ili brat obolio od tumora testisa imaju povećani rizik da obole od iste bolesti. Muškarci koji su imali tumor na jednom testisu imaju povećan rizik da se tumor javi i u drugom, naizgled zdravom testisu. Ostali faktori rizika su: Klinefelter-ov sindrom, Down-ov sindrom, infertilitet, atrofija testisa kao posljedica Mumps orhitisa, zatim mala porođajna težina i drugi. Među faktore rizika se ubraja i trauma testisa, ali je njena uloga u razvoju tumora diskutabilna. Muškarci moraju znati da se nastanak tumora testisa ne može spriječiti i moraju biti svjesni ovih faktora rizika i raditi redovne samopreglede, jer je rano otkrivanje bolesti najbolja garancija izlečenja. Šta je kriptorhizam i koliki je rizik za nastanak tumora testisa?
Nespušteni testis ili kriptorhizam je stanje u kome se testis nije spustio iz abdomena ili preponskog kanala u skrotum do rođenja. Češće je jednostrani nego obostrani. Dijagnoza se postavlja pažljivim pregledom na rođenju, a stanje se redovno prati u toku prve godine, jer u velikom broju slučajeva dođe do spontanog spuštanja testisa u skrotum i nema potrebe za hirurškom intervencijom. Nakon navršene prve godine gotovo da ne postoji mogućnost da se testis spontano spusti, pa se stanje hirurški koriguje do navršene druge godine, po savremenim preporukama. Cilj rane hirurške korekcije jeste upravo prevencija kasnih komplikacija ovog stanja, prije svega infertiliteta i tumora testisa, jer je kriptorhizam u ovim entitetima prepoznat kao jedan od najznačajnijih faktora rizika.
Skoro 10% tumora testisa nastaje kod muškaraca koji su u djetinjstvu imali nespušteni testis, dok će 1 do 2% muškaraca koji u anamnezi navode da su imali nespušteni testis razviti tumor. Veći rizik da razviju tumor imaju pacijenti sa obostranim nespuštenim testisom. Kod pacijenata sa jednostranim nespuštenim testisom postoji povećan rizik i u drugom, normalno spuštenom testisu.
Prvi faktor koji treba uzeti u obzir kod ispitivanja ove korelacije jeste vremenski period od rođenja do izvođenja korektivne hirurške intervencije. Brojna istraživanja pokazuju da postoji direktna veza između dužine vremenskog perioda tokom kojeg je testis bio izložen anomalnoj poziciji i incidence tumora testisa. Bazirano na ovim podacima, sadašnje preporučeno doba za izvođenje hirurške intervencije spuštanja testisa, odnosno orhidopeksije je prije navršene 2 godine. U svakom slučaju, čak i posle rano izvedene hirurške intervencije rizik od nastanka tumora testisa je nešto veći kod pacijenata sa kriptorhizmom, u odnosu na ostalu mušku populaciju. Ovo ukazuje na moguće permanentne epigenetske promjene u kriptorhističnom testisu.
Drugi faktor koji ima ulogu jeste pozicija nespuštenog testisa i samim tim stepen uticaja uslova te sredine, kakav je temperatura, na razvijajući testis. U ovom kontekstu, pokazalo se da testis koji je pozicioniran u trbuhu nosi veći rizik nego testis u preponskom kanalu.
Postoje dva pristupa u razmatranju uloge kriptorhizma u etiopatogenezi tumora testisa. Jedan pristup je da se radi o sekundarnom oštećenju procesa sazrijevanja epitelnih ćelija u testisu zbog dejstva visoke temperature, a drugi, alternativni pristup govori o primarnoj disfunkciji testisa, što je objašnjeno kroz teoriju o sindromu testikularne disgeneze.
Kakav je uticaj temperature na testis?
Normalna temperatura u skrotumu iznosi 33 stepena Celzijusa, dok je u slučaju ingvinalne pozicije testisa 35 stepeni, a abdominalne pozicije 37 stepeni. Ćelijski mehanizmi u testisu, kao i hormonska kontrola procesa sazrijevanja testikularnih ćelija su fiziološki adaptirani na 33 stepena Celzijusa, što se smatra normalnim uslovima sredine za testis, i koji se održavaju zahvaljujući specifičnim mehanizmima termoreaktivnih mišića u skrotumu, ali i venskih spletova testisa. U tim normalnim uslovima u prvim mjesecima života, kada je testis na rođenju smješten u skrotum, dešavaju se specifične hormonske promjene koje se karakterišu naglim skokom produkcije testosterona, sa najvećim nivoom u serumu između trećeg i četvrtog mjeseca. Ovaj događaj su naučnici označili kao ”mini pubertet” i dokazali da je od velikog značaja za normalan dalji razvoj ćelija testisa, koje se označavaju kao germinativne ćelije ili gonocite. Ovaj razvoj podrazumijeva niz promjena u morfološkom i funkcionalnom smislu, kojima se ove ćelije pripremaju za njihovu buduću funkciju u produkciji spermatozoida koja počinje u pubertetu. Dokazano je da se ove promjene dešavaju intenzivno u prvih nekoliko mjeseci nakon rođenja pa do treće ili četvrte godine, i da su presudne za buduću fertilnu sposobnost muškarca. Ukoliko se testis nađe u sredini u kojoj je temperatura veća od normalne može doći, kod jednog broja pacijenata, do postnatalne disfunkcije testisa, kada izostane gore pomenuti ”mini pubertet” i nastane poremećaj i zastoj daljeg razvoja germinativnih ćelija. Dalje dolazi do degeneracije, ćelijske smrti i nestanka velikog broja germinativnih ćelija, što se može u adultnom periodu odraziti na fertilnu sposobnost muškarca. Ukoliko neke od ovih ćelija, koje su prekinule dalji razvoj, prežive do puberteta ili adultnog doba, mogu postati izvor tumora testisa. Prema ovom shvatanju, infertilitet, ali i tumori testisa nastaju kao posljedica oštećenja funkcije i razvoja testisa u prvim godinama života, uzrokovanog djelovanjem temperature sredine u kojoj se testis zadržao na svom putu spuštanja. Iz tog razloga je neophodno rano prepoznati i redovno pratiti ovo stanje, a u slučaju spontanog spuštanja testis, uraditi korektivnu hiruršku intervenciju do navršene druge godine. Treba naglasiti da ova rana intervencija smanjuje, ali ne eliminiše u potpunosti rizik od razvoja tumora testisa, pa ti pacijenti kada odrastu moraju biti edukovani i svjesni značaja redovnih samopregleda testisa, kako testisa koji je bio nespušten, tako i normalno pozicioniranog testis, i da se u slučaju da napipaju tvrdu masu ili čvor u testis, odmah jave svom ljekaru u cilju dalje dijagnostike.
Add comment