Prim. dr Jadranka Lakićević
Spec. interne medicine – onkolog
Institut za onkologiju
Klinički centar Crne Gore
COVID-19 (COronaVIrus Disease-19) je bolest izazvana novim koronavirusom SARSCoV-2. SARS-CoV-2 je skraćenica engleskog termina koji označava tip 2 korona virusa – izazivača teškog akutnog respiratornog sindroma. Koronavirus pripada porodici RNK virusa koji pod elektronskim mikroskopom imaju oblik sličan kruni (latinski, corona – kruna), zbog prisustva glikoproteinskih šiljaka na njihovom omotaču.
Svjetska zdravstvena organizacija je 11. marta 2020. godine proglasila globalnu pandemiju i figurativno rečeno, za neko vrijeme “svijet je stao”. Od tada smo morali da naučimo da živimo drugačije, da se prilagodimo i definišemo prioritete, kako u svakodnevnom životu, tako i profesionalnom radu.
Tokom perioda dužeg od godinu dana onkolozi djeluju na dva fronta: zbrinjavaju i liječe pacijente oboljele od malignih bolesti, a istovremeno se trude da sačuvaju od Covid infekcije njih, sebe i zdravstveni sistem.
Onkološki pacijenti predstavljaju posebno vulnerabilnu grupu, kako zbog same prirode maligne bolesti, tako i zbog neželjenih efekata koje uzrokuje specifično onkološko liječenje. Takođe, vezani su za češće posjete zdravstvenim ustanovama zbog dijagnostičkih i terapijskih procedura, što dovodi do brojnih kontakata sa zdravstvenim radnicima i drugim pacijentima, čime su izloženi većem riziku za nastanak infekcije izazvane novim koronavirusom.
Kako još uvijek ne postoji efikasan antivirusni lijek za ovu bolest, primarni cilj za sprječavanje oboljevanja od Covid infekcije predstavljaju dobro poznate i već mnogo puta ponovljene epidemiološke mjere: nošenje maske, održavanje fizičke distance i higijena ruku.
Ogroman napredak u suzbijanju i savladavanju Covid pandemije predstavlja vakcinacija protiv SARS-CoV-2 infekcije. Vakcinacija (aktivna imunizacija) je efikasna i bezbjedna intervencija; predstavlja jedno od najznačajnih dostignuća medicine kojom su spašeni milioni života.
Koronavirus se pomoću proteina na svojoj površini, tzv. “proteina šiljka” (engl. “spike protein” – “S protein”) vezuje za ćelije, ulazi u njih i dovodi do bolesti. Iz tog razloga je većina vakcina razvijena da cilja protein šiljka. Posljedično, nakon vakcinacije dolazi do stvaranje antitijela i T ćelija koji onemogućavaju ulazak SARS-CoV-2 virusa u ćelije domaćina i oboljevanje.
Vakcine protiv COVID-19 se razlikuju po brojnim karakteristikama, a u tekstu je dat rezime koji se odnosi na razlike u tehnologijama na kojima su vakcine zasnovane i mehanizmu njihovog djelovanja.
iRNK vakcine (Pfizer-BioNTech i Moderna) – “američke vakcine”
Ovaj tip vakcina sadrži iRNK (informacionu RNK) kao matricu sa uputstvom za sintezu S proteina. iRNK je smještena u omotač od lipidnih nanočestica. Omotač ima dvostruku ulogu: štiti nestabilnu iRNK od razgradnje i olakšava njen ulazak kroz membranu ćelije. U ćeliji se dešava sinteza S proteina, koji imuni sistem prepoznaje kao njemu nepoznat, te indukuje imunološki odgovor kojim se stvaraju antitijela i aktiviraju specifične T ćelije. Ako osoba nakon vakcinacije dođe u kontakt sa SARS-CoV-2, imunološki sistem ga prepoznaje i štiti organizam prethodno stvorenim antitijelima i T ćelijama.
iRNK vakcine predstavljuju novi tip vakcina, ali sama tehnologija nije u potpunosti nova (ranije je ispitivana u vakcinama protiv gripa, bjesnila i citomegalovirusa).
Vektorske vakcine – AstraZeneca i “ruska vakcina”
Vektorke vakcine su napravljene tako što se u genom određenog adenovirusa, koji služi kao vektor (nosač), ubacuje genetska instrukcija za protein „šiljka” čime se kod vakcinisane osobe sintetiše S protein, a potom pokreće imuni odgovor (stvaranje antitijela i ćelijski imuni odgovor).
Proizvođači ovog tipa vakcina, koje su dostupne u našoj zemlji, su ruski Nacionalni centar za epidemiologiju i mikrobiologiju Gamaleya – vakcina Sputnik V i kompanija AstraZeneca (vakcina je razvijena u saradnji naučnika sa univerziteta Oksford i kompanije AstraZeneca). Postoje brojne razlike između ove dvije vakcine, od kojih se jedna odnosi na adenoviruse koji se koriste kao vektori.
Inaktivisane vakcine – “kineska vakcina”
Inaktivisane vakcine se dugo primjenjuju u humanoj medicini i predstavljaju klasičan, “tradicionalni” pristup u stvaranju vakcina. Sadrže čitave mikroorganizme koji su prethodno inaktivisani hemijskim ili fizičkim sredstvima. Kod Sinopharm vakcine protiv Covid19 inaktivacija virusa je ostvarena hemijskim jedinjenjima. S obzirom da se koristi inaktivisan SARS-CoV-2, on nema sposobnost replikacije (umnožavanja), ali i dalje može da generiše imuni odgovor. U cilju pojačavanja imunog odgovora ove vakcine sadrže adjuvans – aluminijum hidroksid.
Vakcinacija protiv SARS-CoV-2 virusa kod onkoloških pacijenata
Onkološki pacijenti predstavljaju heterogenu populaciju, ne samo u odnosu na tip i proširenost tumora, u odnosu na to da li je onkološko liječenje u toku ili je završeno, nego se razlikuju i po drugim karakteristikama: starosnom dobu, opštem stanju, postojanju ili odsustvu komorbiditeta. Zbog svega navedenog u laičkoj, a dijelom i stručnoj javnosti, postoje određene nedoumice i nedovoljno razjašnjena pitanja o vakcinaciji protiv SARS-CoV-2 kod ove grupe pacijenata.
Poznato je da pacijenti oboljeli od malignih bolesti imaju povećan rizik od teških formi Covid infekcije i posljedično povećan rizik za smrtni ishod. Zbog tih razloga, stručna onkološka zajednica, odnosno vodeća međunarodna udruženja onkologa: ESMO (European Society for Medical Oncology, Evropsko udruženje medikalnih onkologa), ASCO (American Society of Clinical Oncology, Američko udruženje za kliničku onkologiju), kao i NCCN (National Comprehensive Cancer Network – alijansa vodećih centara za rak iz SAD-a), preporučuju da onkološki pacijenti koji imaju aktivnu bolest (oni kod kojih je liječenje u toku) ili koji su u prošlosti liječeni zbog maligne bolesti, prime COVID-19 vakcine. Ne postavlja se pitanje da li su dostupne vakcine bezbjedne za ljude sa malignitetima, nego to koliko će biti efikasne. Onkološki pacijenti su imunokompromitovani (imaju oslabljen imunološki sistem), pa je moguće da njihov organizam ne može da stvori odgovarajući imuni odgovor, što vakcinu može učiniti manje efikasnom. Iz tog razloga se savjetuje da onkološki pacijenti i nakon vakcinacije nastave da slijede trenutne smjernice kako bi se zaštitili od izloženosti novom korona virusu, a koje se odnose se na kontinuiranu praksu nošenja maski, fizičkog distanciranja i održavanja higijene ruku.
U svakom slučaju, jedinstven stav je da svi onkološki pacijenti bi trebalo da budu vakcinisani. Posebno se naglašava da se vakcinacija preporučuje kod primjene svih vidova onkološkog liječenja (kako lokalnih: hirurgija, zračna terapija, tako i sistemskog liječenja koje obuhvata hemioterapiju, hormonsku terapiju, ciljanu terapiju i savremenu imunološku terapiju). Preporuke se odnose na to da se vakcinacija sprovede prije započinjanja liječenja, a ukoliko to nije moguće, onda tokom liječenja. Za pacijente koji primaju hormonsku terapiju nema ograničenja koje se odnosi na period primjene. Kod onih koji su na zračnoj terapiji postoje jasne smjernice ukoliko su na zračenju zbog opsežnih promjena na kičmenom stubu ili koji zrače limfne čvorove u više regija. Kod pacijenata na sistemskoj hemioterapiji, ciljanoj ili imunološkoj terapiji, u dogovoru sa onkologom bi trebalo procijeniti kada je najbolje vrijeme za primjenu vakcine (određene preporuke sugerišu da je to period kada su parametri krvne slike između dva ciklusa terapije zadovoljavajući, dok po drugima nema takvih ograničenja). Takođe se ne preporučuje primjena sistemskog liječenja i aplikacija protiv SARS–CoV-2 vakcine istog dana.
Što se tiče operacija, savjetuje se da se napravi razmak od nekoliko dana, a kod većih hirurških intervencija i do dvije sedmice, da bi se adekvatno mogao pratiti postoperativni oporavak (na primjer, kod pojave povišene temperature razjasniti da li je to komplikacija operativnog liječenja ili je neželjeni efekat vakcine). Veća hirurška intervecija je postupak u kome se vrši opsežnija resekcija, tj. ulazi se u tjelesne šupljine ili se uklanjaju organi.
Maligne bolesti, najčešće u metastatskom stadijumu, mogu da dovedu do pogoršanja opšteg stanja oboljelog, različitih kompikacija, praćenih infekcijama, kao i hospitalizacije usljed takvih stanja. U takvim okolnostima se preporučuje odlaganje vakcinacije do razrješavanja navednih komplikacija.
Za zaštitu onkoloških pacijenata od COVID-19, posebno je važna vakcinacija zdravstvenih radnika u onkološkim ustanovama, kao i vakcinacija članova porodice i drugih pacijentima bliskih osoba sa kojima su često u kontaktu.
Neophodno je naglasiti da se vakcinacija savjetuje i kod osoba koje su preležale COVID-19.
Generalno, vakcinacija protiv COVID-19 kod onkoloških pacijenata se preporučuje ne samo zato što smanjuje rizik od oboljevanja i smrtnog ishoda od COVID-19 infekcije, već zato što omogućava kontinuirano primanje onkološke terapije i spriječava odlaganje njene primjene, što rezultira boljim ishodima liječenja maligne bolesti. Takođe, njeni efekti će smanjiti opterećenje zdravstvenog sistema i ekonomsko opterećenje u čitavom društvu.
Ljekari Instituta za onkologiju Kliničkog centra Crne Gore su, poštujući smjernice svih vodećih stručnih udruženja, sačinili Preporuke za vakcinaciju pacijenata sa malignim bolestima protiv SARS-CoV-2 virusa koje se mogu naći na internet stranici Kliničkog centra Crne Gore (www.kccg.me).
Dezinformacije i strahovi
Dezinformacije se često šire brže od snažnih naučnih dokaza, pa je pouzdane i provjerene činjenice potrebno dobiti od vjerodostojnih izvora, zasnovanih na naučnim saznanjima i dokazima.
Jedan od strahova se odnosi na to da su vakcine suviše brzo razvijene, te da iz tog razloga nisu dovoljno ispitane, odnosno bezbjedne. Činjenica je da su one zaista razvijene u kratkom periodu, ali je to bilo moguće zahvaljujući globalnom angažovanju naučne zajednice i farmaceutskih kompanija širom svijeta. COVID-19 vakcine su odobrene za primjenu uz rigorozne kontrole i uz neophodna odobrenja od strane relevantnih međunarodnih i nacionalnih regulatornih institucija.
Dezinformacija se odnosi na to da iRNK vakcine mogu da izmijene naš genetski materijal. Istina je da iRNK ne ulazi u ćelijsko jedro u kojem se nalazi DNK, te nikako ne mogu mijenjati niti modifikovati humani genom.
Takođe, u laičkoj javnosti se pominje da vakcine protiv SARS-CoV-2, izazivaju Covid infekciju. Činjenica je da ove vakcine ne mogu dovesti do pojave bolesti, zato što nijedna vakcina koja je u primjeni ne koristi virusne čestice u obliku koji bi mogao da izazove infekciju.
U zaključku, vakcinacija protiv SARS-CoV-2 virusa predstavlja jedno od najmoćnijih oružja koje će nam svima pomoći da se vratimo uobičajenom životu koji smo imali prije pandemije, a onkološkim pacijentima pružiti mogućnost da sa manje straha prođu period liječenja i praćenja (kontrolnih pregleda).
Literatura:
- https://www.farmkom.rs/pdf/slider/Brosura%20vakcina_final1322123797.pdf
- https://www.eklinika.rs
- https://www.esmo.org/covid-19-and-cancer/covid-19-vaccination
- https://www.asco.org/asco-coronavirus-resources/covid-19-vaccines-patientscancer
- https://www.nccn.org/covid-19/pdf/COVID-19_Vaccination_Guidance_V2.0.pdf
- https://kccg.me/vijesti/preporuke-za-vakcinaciju-pacijenata-sa-malignimbolestima-protiv-sars-cov-2-virusa-institut-za-onkologiju-kccg/
Dodajte komentar