Učestalost metaboličkog sindroma kao faktor rizika po zdravlje kardiovaskularnog sistema gojazne djece

Metabolički sindrom zauzima jednu od ključnih pozicija u savremenim medicinskim istraživanjima zbog signifikantnog porasta stope morbiditeta od kardiovaskularnih oboljenja. Najveći broj autora prihvata preporuke dijagnoze metaboličkog sindroma na osnovu kojih elemente sindroma čine: centralni tip gojaznost, insulinska rezistencija i intolerancija glukoze, aterogena dislipidemija i arterijska hipertenzija. Za postavljanje dijagnoze metaboličkog sindroma najčešće se koriste kriterijumi po S. Kuku (Cook S. i saradnici), koji podrazumijevaju prisustvo triju od predloženih pet faktora: obim struka > 90 P, trigliceridi > 1,7 mmol/l, HDL holesterol < 1,03, krvni pritisak 130/85 mm, glikemija 5,6, negdje u literaturi > 6,0 mmol/l prije jela, našte.

Raven (3) je bio prvi autor koji je ovu asocijaciju metaboličkih faktora rizika i oboljenja označio nazivom sindrom X. On je svoj koncept sindroma X formulisao na bazi potencijalno opasnih efekata insulinske rezistencije, pri čemu je pod insulinskom rezistencijom podrazumijevao „sniženo preuzimanje glikoze posredovanjem insulina”. Savremeno shvatanje sindroma X podrazumijeva njegov nastanak iz insulinske rezistencije, pri čemu istovremeno dolazi do povećanja rizika za aterosklerotsko oboljenje i dijabetesa tipa II. Hiperinsulinemija, primarna karak­teristika sindroma X, nastaje kao rezultat povećane rezistencije na djelovanje insulina, koji je udružen sa prepunjenim depoima insulina. Insulinska rezistencija oštećuje deponovanje šećera, pri čemu šećer ostaje u krvi, a njegov višak biva sačuvan u masti u jetri.

Istraživanja su pokazala da gojazne osobe imaju veći rizik za nastajanje insulinske rezistencije u odnosu na mršave osobe. Vak (izv. Vaque) je bio prvi autor koji je opisao stanje danas poznato pod sindromom X. To se dogodilo još 1947. godine, a 1956. godine slična zapažanja saopštena su u literaturi na engleskom jeziku. Sindrom X je poznat još i kao metabolički kardiovaskularni sindrom i aterotrombogeni sindrom.

Dokazano je da metabolički sindrom nastaje i u djetinjstvu, a više je izražen kod gojazne djece. Oko 30% gojazne djece ima metabolički sindrom, a 9 od 10 gojazne djece ima bar jednu komponentu metaboličkog sindroma. Rano otkrivanje rizika koji kod djece dovode do razvoja metaboličkog sindroma veoma je važno za život u kasnijim godinama. Zastupljenost ovog sindroma povećava se i kod djece, pa tako National Health and Nutrition Examination Survay nalazi prevalenciju od 6.4% na kraju 2000-te, u poređenju sa 4,2% iz 1992. godine (p < 0,001). Praćenjem poremećaja tolerancije glukoze i insulinemije kod gojazne djece dr B. Bojović (10, 11) je u doktorskoj disertaciji (1980) ukazao na to da gojaznost u dječjem uzrastu predstavlja rizik za nastanak poremećaja metabolizma ugljenih hidrata i masti koji može da se ispolji kao insulin-nezavisni, dijabetesa tipa 2 u kasnijim godinama života. Na ovakav zaključak autor je došao upoređujući rezultate istraživanja na velikim uzorcima gojazne (312) i normalno ishranjene djece (300) uzrasta 7-14 godina. Tokom OGTT, gojazna djeca su imala statistički značajno veći poremećaj tolerancije glikoze (IGT-1,28%) i bazalne vrijed­nosti insulina (15,8 uJ/ml), u odnosu na normalno ishranjenu djecu istog uzrasta koja su imala normalnu toleranciju glikoze i bazalne vrijednosti insulina 13,3 uJ/ml. Takođe, nađeno je da, povećanjem stepena gojaznosti kod dječaka značajno raste procenat onih sa povišenim slobodnim masnim kisjelinama.

Na osnovu vrijednosti indeksa tjelesne mase (BMI) gojaznu djecu svrstavamo u gojaznost prvog, drugog i trećeg stepena.

Gojaznost prvog stepena (BMI 25,0-29,9), Gojaznost drugog stepena (BMI 30,0-39,9) i Gojaznost trećeg stepena (BMI 40,0 i više).

Drugi parametar u opisu gojaznosti jeste obim struka. Mjerimo ga plastificiranim metrom i izražavamo u centimetrima sa jednom deci­malom. Treći parametar je mjerenje krvnog pritiska, koga mjerimo živinim manometrom sa manžetnom za odgova­rajući uzrast djeteta. Četvrti parametar su određivanje HDL holesterola, LDL holesterola, ukup­nog holesterola i triglicerida iz krvi djeteta. Peti parametar je određivanje glikemije i insulina iz krvi našte i poslije dva časa od opterećenja sa 1,75 grama glikoze po kilogramu tjelesne težine, što se naziva OGTT (oralno opterećenje glukozom). Za postavljanje dijagnoze me­taboličkog sindroma kod gojaznih adolescenata koristi se sljedeći kriterijum: prisustvo tri od pet predloženih parametara.

Nezdravi životni stil, posebno onaj koji dovodi do visceralne gojaznosti može da ubrza proces starenja i da otpočne insulinsku rezistenciju. Istraživanja su pokazala da gojazne osobe imaju veći rizik za nastajanje insulinske rezistencije u odnosu na osobe sa normalnom tjelesnom težinom. Postoje dokazi da hiperinsulinemija, koja je posljedična pojava insulinske rezistencije, uslovljava hormonske poremećaje koji doprinose razvoju rizika za kardiovaskularna oboljenja (primjer djevojčica koje su gojazne i imaju policistične ovarijume).

U okviru metaboličkog sindroma, pored hiperinsulinemije, opisano je postojanje još nekoliko endokrinoloških abnor­malnosti, kao npr. prekomjerno stvaranje kortizola, visoka koncentracija androgena kod djevojčica, što uslovljava poremećaj menstrualnog ciklusa. Sedentarni način života i sniženje mišićne mase mogu, takođe, doprinijeti nastanku insulinske rezistencije.

Neutrenirani atrofični mišići imaju snižen kapacitet za oksidaciju i sniženu sposobnost za deponovanje ugljenih hidrata. Nedovoljna aktivnost povezana je sa redukovanom mrežom kapilara u mišićima, što, takođe, može da doprinese sniženoj utilizaciji supstrata. Navedeni razlozi doprinose udruženosti snižene fizičke aktivnosti sa povišenim nivoom triglicerida, sniženim nivoom HDL holesterola i povišenim krvnim pritiskom.

Održavanje optimalne tjelesne težine primjenom dijete i izičke aktivnosti koristi se kao primarni terapijski postupak kod osoba sa oštećenom tolerancijom ugljenih hidrata. To, istovre­meno, predstavlja i prevenciju nastanka insulin nezavisnog oblika šećerne bolesti. Rano otkrivanje rizika koji kod djece dovode do razvoja metaboličkog sindroma veoma je važno za život u kasnijim godinama. Liječenje pojedinih sastavnih komponenti metabo­ličkog sindroma, kao što je poremećaj lipida, hipertenzije, kao i primjena odgovarajuće dijete za gojaznost i poremećenu toleran­ciju glukoze, predstavlja pravi put u prevazilaženju metaboličkog sindroma kod gojaznih adolescenata.

Piše: dr Lidija Rakočević, mr sc. med., pedijatar-endokrinolog, KCCG, Institut za bolesti djece, Podgorica